Fonografie Muziek

HERINNERINGEN AAN DE NRU DISCOTHEEK

HERINNERINGEN AAN DE DISCOTHEEK VAN DE N(ed.) R(adio) U(nie)

 

Naarmate je ouder wordt, gaan herinneringen een grotere rol spelen en keren ervaringen, episodes en belevenissen van vroeger meer en meer terug. Een bepaald Proustiaans soort van A la recherche du temps perdu?

 

Bij wijze van inleiding

Medio jaren vijftig vorige eeuw had je discoclubs in een heel andere betekenis dan anno 2000. Het waren namelijk clubjes discofielen met meer dan gemiddelde belangstelling voor klassieke muziek die eens in de maand bij een der leden op bezoek kwamen, eigen elpees meebrachten en daarnaar luisterden, erover discussieerden.

Het initiatief was van het maandblad Luister waar ik per 1 januari 1955 werkzaam was. Vooral in de grote steden floreerden dergelijke discoclubs en ik nam initiatief voor de oprichting van een Amersfoortse club. Die kwam tot stand, organiseerde regelmatig huisbijeenkomsten, liefst bij mensen die over behoorlijke weergave apparatuur beschikten. Tot de leden behoorde Cornelis van Zwol (toen nog scheikundestudent) en Han Gorter, werkzaam op de Hilversumse NRU discotheek. Uit die tijd kende ik Han die ooit in Eindhoven bij radio Herrijzend Nederland was begonnen.

 

De Hilversumse omroepdiscotheek

Jaren vergingen, maar het contact met Han bleef. In 1963 benaderde hij me en vroeg of ik de discotheek en hem uit de brand wilde komen helpen. Wat was het geval? De programmamakers van de omroepverenigingen hadden al jaren gesmeekt om een groter aankoopbudget van handelsplaten. Die aanvraag was telkens afgewezen, totdat ineens eind ’62 een ton extra werd toegezegd. Met de administratieve stok achter de deur: het bedrag moest eind van dat jaar verantwoord zijn uitgegeven anders dreigden grote moeilijkheden. Er werd derhalve heel snel gekocht. Wensen van lang geleden konden ineens worden vervuld, maar daarmee raakte het geld niet op. Kennelijk was de verlanglijst niet lang genoeg. Wat gedaan? Dure series uit de V.S. gehaald, immers de dollarkoers was hoog, nog duurdere luxueuze series van RCA Italiana met goud op snee boekwerken zorgden dat het geld er op tijd doorheen was gejaagd. Dat die platen door een overmaat aan ruis en andere fabricagefouten eigenlijk onbruikbaar waren, deed er even minder toe.

Het probleem op de discotheek zelf begon pas toen bij wijze van spreken ineens een wagonlading platen werd afgeleverd.

 

Administratie volgens het titelbeschrijving principe

Het moois moest namelijk gemakkelijk toegankelijk worden gemaakt voor de gebruikers, de programmasamenstellers. Daarvoor was een zorgvuldig administratieprocédé vereist dat werkte volgens het op de Frederik Muller Academie voor bibliothecarissen en discothecarissen in Amsterdam onderwezen vak: titelbeschrijving. Dat heel nauwkeurige systeem moest chaos en verwarring voorkomen en werd strikt gevolgd. Van computerisatie was nog lang geen sprake dus de werkzaamheden om al die platen op kaartjes te administreren op componistnaam, titel, uitvoerende(n) en zelfs instrument was allemaal eerzaam handwerk. Deze papieren kaartjes met afgeschuinde bovenkant moesten daarna strikt alfabetisch lexicografisch in een groot ladensysteem worden opgeborgen. Wie daarin het titelsysteem bekeek, kreeg soms de fantasie prikkelende gedachten, bijvoorbeeld bij Rijst op, Gij Heer pal naast Rijst met krenten.

Daarnaast moest nog op ander formaat en opgeborgen in zware banden voor een parallelsysteem worden gezorgd voor toegankelijkheid ter wille van de heren programmasamenstellers.

De discotheek was gevestigd in de min of meer vrijzwevende zijvleugel van het oude AVRO gebouw met fraai uitzicht op Hilversums Dudok raadhuis. De programmasamenstellers huisden een verdieping hoger.

Om die baaierd aan gegevens te verwerken was een batterij tikmeisjes in dienst.

 

Organisatie

De structuur van de discotheek was als volgt:

Bij binnenkomst van nieuw materiaal moest dat eerst nauwkeurig worden ingedeeld volgens de hierboven genoemde richtlijnen. Daarvoor verantwoordelijk was het team van Han Gorter en drie ervaren dames waaraan ik werd toegevoegd. Allen gewapend met ouderwetse typemachines.

Die gegevens werden vervolgens uitgewerkt door een tiental tikmeisjes. Aan het eind van de dag moest de productie aan kaartjes zorgvuldig in het ladensysteem worden opgeborgen.

Achter dat ladensysteem bevond zich het magazijn waarin de platen, ook voorzien van elementaire gegevens in een stevige, gele cover met de oorspronkelijke hoes onder een eigen nummer dat ook werd geadministreerd werden opgeborgen.

Omdat bij elpees noch de tijdsduren, noch de datum en opnamelocatie werden vermeld, was er een apart kantoortje waarin met een stopwatch de speelduren (totaal en per fragment) werden bepaald.

Dan had je de door vier mensen bemande afdeling uitleen waar programmasamenstellers (en ook tv mensen op zoek naar achtergrondmuziek) zich konden vervoegen. Aan het eind van de dag werden per zender stevige koffers gevuld met keurig op een rij het moois dat voor de volgende dag was bestemd.

In een belendende afdeling huisde de bandotheek waar de eigen bandopnamen waren en werden geadministreerd en zo nodig uitgeleend.

Het hele systeem zorgde voor vele handen werk, maar fungeerde uitstekend. Bezoekjes aan de automatiseringsbeurs in Rotterdam om te proberen vereenvoudigingen, afkortingen in de omslachtige werkwijze aan te brengen, faalden telkens, veel optimisme van toenmalige automatiseerders ten spijt.

En geringe poging tot vereenvoudiging van de omslachtige oude methode in die richting ondernam ik nog wel door de gegevens mat halfdoorzichtig papier (denk aan oud boterhampapier) te typen en daarvan fotokopietjes te maken. Pogingen tot het gebruik van microfiches zijn nooit ondernomen.

 

Historisch archief

Toen eenmaal de achterstand in de verwerking van de plotselinge extra platenvloed was weggewerkt, kon ik me wijden aan een volgend project: het integreren van de historische opnamen uit de jaren dertig en veertig v.e. Dat bestand was vastgelegd op van een op gelatine gebaseerd met een opnamekop met naald beschrijfbare glasplaten die aan begin en eind van de maximale 4 minuten opnameduur een overloopgedeelte bevatten. Voor de continuïteit in de weergave bij uitzending zorgden gedeelten voor een geoefende technicus die over twee draaitafels beschikte en via een hoofdtelefoon kon meeluisteren voor een naadloze overgang van de ene naar de andere plaat. Soms moest hij daartoe de ‘gevende’ nieuwe plaat met de hand wat sneller laten draaien of juist afremmen.

De opnamen uit de periode 1940-1945 vormden als het ware een klinkende illustratie van de desbetreffende hoofdstukken uit Pauline Micheels’ boek Muziek in de schaduw van het Derde Rijk. Hier werd mooi aangetoond welke musici als lid van de Cultuurkamer braaf tot mei 1945 bleven doorspelen. Heel onthullend en soms beschamend voor gevestigde beroemdheden, maar ook heel onthullend.

Dat historisch archief was opgeslagen in een koele, vochtige, half onderaardse bunker van de Hilversumse Ortskommandant op het AVRO terrein. Bijzondere aandacht vergden die oorlogsopnamen omdat ze gemaakt waren op een inferieure, surrogaat gevoelige laag die gemakkelijk versplinterde en afbladderde. In de wintermaanden, gedurende een droge vorstperiode en op warme zomerdagen met geringe luchtvochtigheid was het onmogelijk te kopiëren naar band.

Uit de naoorlogse periode was het vooral de moeite waard om moois van de eerste Holland Festivals te bewaren. Tegen de wil van de selectiecommissie kopieerde en redde ik bijvoorbeeld Glucks Orfeo ed Euridice met Kathleen Ferrier, Greet Koeman en Nel Duval met koor en orkest van de Nederlandse Opera o.l.v. Charles Bruck uit 1951. Een uitvoering die later op cd is verschenen (EMI 586.194-2).

 

Na 1964

Kort nadat ik vertrok bij de NRU omdat ik te zwaar belast werd door de herstart van mijn maandblad Disk verhuisde de discotheek met alles erop en eraan naar het Mediapark waar zij werd geïntegreerd met de muziekbibliotheek tot mufotheek (samentrekking van muziekbieb en fonotheek). Niet lang daarna deed daar de computer zijn intrede en konden alle gegevens veel eenvoudiger worden beheerd en ingedeeld.

 

Vollediger documentatie

Of eerder elders in een jubileum- of herdenkingsboek ooit de geschiedenis van de oude discotheek is geboekstaafd? Best mogelijk, maar al was het maar voor mezelf: het was toch leuk die herinneringen weer eens op te halen. Of al dat oude moois tot op de dag van vandaag is bewaard of zelfs is gedigitaliseerd ????