ARCHIVERING: RUST ROEST
Archiverings problemen van magnetische bandenEen paar jaar geleden ontstond er nogal commotie rond de bewaar proble­men van videobanden, tien een NOB technicus nogal ongenuanceerd (en naar achteraf bleek om overheidssubsidie los te krijgen) poneerde, dat videobanden per definitie niet voor beeldarchivering deugden wegens hun snel teruglopende kwaliteit en dat celluloidfilm toch beter tegen de tand des tijds bestand was.Wie lange ervaring heeft met zowel celluloid en chemie als met mag­neetband en elektronica weet, dat beide strikt beschouwd lange termijn problemen bieden bij conservering. Het is alleen in beide gevallen een wat verwaar­loosd probleem; veroude­ring is nu eenmaal onvermijdelijk, het is overmacht: we zullen ermee moeten leven. Vandaar ook, dat het thema van metaalband met voor de hand liggend "roestgevaar" nogal ironisch werd afgedaan in de beginperiode. Nu praat eigenlijk niemand daar meer over, maar erg populair is ME band ook nooit geworden, totdat het ineens voor Hi8 video onmisbaar bleek, doch nog slechts mondjesmaat toepassing vindt.

Degeneratie is onvermijdelijk 
Langs de cd omweg is soms vast te stellen, hoezeer professionele studio-opnames met de tijd degenere­ren. Naarmate de cd namelijk populairder wordt, groeit de vraag naar historische opnamen. Gelukkig maar trouwens, want het zou ongelukkig zijn, wanneer de opnamegeschie­denis pas in 1983 in plaats van in 1889 zou beginnen. Dat menige op cd uitgebrachte Golden Oldie echter in vergelijking met een meer dan tien jaar geleden verschenen oorspronkelijke cd pover kan klinken, heeft niet alleen te maken met die vermaledijde, niet deugende digitale techniek, maar met de desolate toestand van de oude bandopname. Oude banden zijn onderhevig aan geriatrische invloeden: ze verouderen in mechanisch, elektromagnetisch en chemisch opzicht. Wat de cd dan aan foutjes, schrilheid en storingen laat horen, werd eventueel voor een lp nog als onvermijdelijk aanvaard, maar wordt voor een cd niet geaccep­teerd. Veel voorkomen­de tekortkomingen zijn een zekere verble­king, een glazigheid van de klank, die aan body verliest, elektrosta­tisch geknetter, hoorbare lassen en niveauverschillen, juist ook tussen het linker- en rechter stereokanaal.Gewetensvol werkende platenfirma's doen bij de digitale remastering wat ze kunnen om dergelijke fouten te voorkomen, maar helemaal te vermijden zijn ze niet altijd. Wie gezien heeft, hoe zorgvuldig Decca en Philips bv. oude banden bewerken uitgaande van de oorspronkelijke master, die met het opname logboek erbij wordt weergegeven via de oorspronkelijke recorder met dezelfde kopjes van toen (soms zijn dat zelfs nog vlinder­koppen) en dezelfde filter­standen op het mengpaneel en wie weet, hoe niveaus, lassen en overgangen worden gecontroleerd, beseft dat al het mogelijke wordt gedaan op het punt van kwaliteitsbe­waking. Maar als een deel van de muziek intussen in rook opging, is daar niets meer aan te doen.

Punt van aandacht bij de producenten 
Natuurlijk heeft de banden industrie best aandacht besteed aan veroude­rings- en dus bewaar problemen. Maar misschien is dat onvoldoende geweest, of is het onderzoeks­resultaat te weinig naar buiten gebracht. Overbekend was uiter­aard, dat banden bij gematigde temperaturen en luchtvochtigheden onder niet-magnetische invloeden moesten worden bewaard, maar nauwkeuriger omschrijvin­gen ontbraken. Intussen kwam er een probleem bij: de luchtvervuiling. Onderzoek van Agfa heeft aange­toond, dat in de buurt van zware of de chemische industrie opgeborgen banden meer te lijden hebben dan andere. Er treden dan namelijk chemische reacties op met de dragerfolie en het bindmid­del. Ook glijmiddelen zijn kwetsbaar: ze kristalliseren uit en worden als wit poeder op de band zichtbaar. Een kwestie van hydrolyse, die optreedt bij gebruik van polyurethaanlak. Men spreekt ook wel van "binder breakdown".Daarnaast treedt onvermijdelijk het zogenaamde bandpoederen op: het afschaven tijdens weergave van de gevoelige laag. Met name bij BASF banden was dat een tijdlang een groot probleem. Zo raakt natuurlijk ook informa­tie verloren; ook drop-outs kunnen zo ontstaan.Het ergst zijn echter mechanische deformaties op grond van rek en breuk; de elastici­teit van de band neemt net als bij mensen met de jaren af. Al bij de fabricage worden (net als bij lp's) tengevolge van snelle, drastische temperatuur fluctuaties materiaal­spanningen "ingevro­ren", die zich mettertijd ontladen.

Optimale bewaarcondities 
Magnetische en mechanische invloeden bepalen met de omgevingstempera­tuur en de relatieve luchtvoch­tigheid in hoge mate de levensduur van bandmateriaal. Veroude­ringsonderzoek, dat door de industrie werd verricht, heeft geleerd, dat een temperatuur tussen de 17 en 20°C en een relatieve luchtvochtigheid tussen de 30 en 40% de beste garantie biedt voor een lange levensverwachting bij magneetbanden. Het zijn omstan­digheden, waaronder wijn niet houdbaar is: de kurk zou verdro­gen, er zou oxydatie optreden. Waaruit blijkt, dat wat goed is voor het ene produkt, fataal kan worden voor het andere.Probleem is echter, dat wat in de magazijnen van de platenindustrie en de omroep mogelijk is, bij particulieren nauwelijks hanteerbaar is. Wie zijn musicassettes of eigen bandjes in de huiskamer onder sterk wisselende omstandigheden opslaat en afspeelt, heeft daar al mee te maken. Wie zijn cassettes overal laat rondslingeren, ze in de auto en tijdens de vakantie meeneemt nog meer. Nu hebben dergelijke opnamen meestal ook geen eeuwig­heidswaarde, maar niettemin: het is jammer ze te horen achteruitgaan.

Digitaal beter dan analoog 
Omdat digitale opnamen beter tegen negatieve invloeden van buitenaf bestand zijn dan analoge (digitale data zijn nu eenmaal makkelijker gaaf te recon­strueren dan analoge, ook al omdat herstelmogelijkheden zijn ingebouwd), gaat de platenindustrie en mogelijk ook de omroep er steeds meer toe over om belangrijke historische opnamen naar digitaal te kopiëren om zekerder te zijn van het behoud.Zo bezien zou het eindelijk op de markt komen van de DAT recorder ook voor de historisch- en kwaliteitsbewuste consument een zegen moeten zijn. Menig kost­baar, of uniek geluidsar­chief zou dan snel op DAT bandjes moeten worden overge­speeld.