Jan van Rij: Madama Butterfly: Japonisme, Puccini and the search for the real Cho-Cho-San. Stone Bridge Press, 192 bladzijden.

Dit is een leuk boekje en voordat hier iets van kritiek doorsijpelt is het goed vast te stellen dat het op een bepaald terrein van grondig onderzoek getuigt. Maar dat terrein is jammer genoeg nogal klein. Voor een kritische discussie over de betreffende opera zelf staat andere literatuur ter beschikking (bijvoorbeeld Michele Girardi’s Puccini: His international art). En voor een wat algemener achtergrondinfo voor de cd verzamelaar zijn er de boekjes bij de opnamen, waarvan de beschouwing van William Weaver bij de heruitgegeven Decca opname van Karajan uit 1974 (417.577-2) een van de beste is.

Jan van Rij vermeldt wel iets over de diverse stadia van de compositie en de wijzigingen die na de eerste opvoering werden aangebracht, maar zijn belangrijkste thema is de connectie met Japan. ‘Japanisme’ (in tegenstelling tot de oppervlakkiger ‘Japoinaiserie’) was het fundament voor een succes in het Westen van een opera die in Japan handelt. Dat is ook het onderwerp van een heel hoofdstuk.

Het verhaal van John Luther Long en het stuk van David Belasco vormden de primaire bronnen voor Puccini en zijn librettisten en ook aan hen is een hoofdstuk gewijd. Maar de speciale belangstelling is gericht op de achtergronden van dit alles, op het verhaal dat Long bereikte via zijn zuster die in Japan had gewoond. Dat feitenmateriaal was al enige jaren bekend, maar de auteur zorgt er nu voor dat de diverse claims en theorieën worden gebundeld en onderzocht, bezien in het licht van de relevante documenten (inclusief een stratenkaart van het Nagasakidistrict aan het eind van de late negentiende eeuw) om zo tot een conclusie te komen.

Dat lukt Van Rij aardig en hij levert goed bewijsmateriaal voor zijn identificatie van Cho-Cho-San en haar zoontje ‘Trouble’, terwijl de oorspronkelijke Pinkerton een van twee broers blijkt te zijn die noch Amerikaan, noch marine officier is geweest.

Dat alles is duidelijk opgeschreven en voorzien van fotomateriaal, behalve nu net van de eigenlijke ster, de ware Madama Butterfly. Het is niet veel meer dan een P.S. binnen een P.S., maar wel een fascinerend hoofdstuk: de geschiedenis van deze opera in Japan zelf.