David Nice: Prokofiev: From Russia to the West, 1891-1935. Yale University Press, 390 bladzijden. ISBN 0-300-09914-2.

Het heeft niet ontbroken aan Prokofiev biografieën; tot de beste Engelstalige behoorden die van Harlow Robinson uit 1987 (Northeastern University Press) en Daniel Jaffé uit 1998 (Phaidon) maar sindsdien schonk Prokofievs weduwe, Lina, al zijn documenten en correspondentie uit de periode 1920 tot 1936 aan het Prokofiev archief in het Londense Goldsmith College en dat materiaal is intensief gebruikt voor de monografie van Nice die hiermee een van de beste thans beschikbare studies over de componist aanbiedt.

Uit die brieven komt een nogal levendige, soms bruuske figuur naar voren. Zijn correspondentie is gericht aan zijn Amerikaanse agent, verschillende Westerse dirigenten en musici plus aan zijn oude vriend Myaskovsky. Nice maakt ook gebruik van tot dan toe ongepubliceerde delen uit bijvoorbeeld charmante brieven aan zijn nichtje Katya en verhalen over zijn jonge zonen voordat die naar school gingen, maar ook een heel praktisch advies aan de dirigent en voormalige vriend Dranishikov over de opvoering van De liefde der drie sinaasappelen voordat het werk in 1926 met succes in Leningrad werd opgevoerd.

Heel levendig geschetst is ook een hele galerij van ondersteunende figuren met voorop Prokofievs geweldige moeder. Alles aan de hand van citaten uit memoires of brieven. Nice onthult ook dat Prokofiev zich zelfs tijdens zijn verblijf in Parijs goed bewust was van de onbestendigheden van Bolsjewistisch Rusland: hij begreep drommels goed de betekenis van de mededeling van een tante in 1928 dat haar dochter door ziekte was geveld, namelijk dat ze door leden van de staatsveiligheid was gearresteerd. Ook zijn neef was gearresteerd en zelfs na diens vrijlating in de jaren negentiendertig waarschuwde hij een verwant in Berlijn dat die beter niet naar hem kon schrijven: ‘Ik krijg de indruk dat hij doodsbang is om verdenking op zich te laden door zijn contacten met buitenlanders, wat heel begrijpelijk is’.

Des te prangender de vraag wat de doorslag gaf voor zijn terugkeer naar de Sovjet Unie. Nice suggereert dat Prokofievs creativiteit allesbehalve opdroogde in het Westen, maar dat de enthousiaste ontvangst die hem in 1927 ten deel veel tijdens een uitgebreide tournee en gedurende latere visites aan het begin van de jaren dertig hem ervan overtuigden dat de Sovjet Unie het natuurlijke, vanzelfsprekende tehuis was voor zijn muziek. Er is bovendien een onhullende waarneming van de grafoloog Artur Holz: ‘Hij is een moedig man die het leven vanuit een helder standpunt beziet zonder realist te zijn’.

Nice heeft veel eersterangs materiaal vergaard en dat spreekt meestal voor zichzelf. Maar de argeloze lezer heeft ook behoefte aan leiding. Daarom zorgt de auteur voor nuttige beschrijvingen van de muziek, aangevuld met de nodige notenvoorbeelden. Toch lijkt hij eerder de aficionados dan de geïnteresseerde leek aan te spreken. Die leek zal bijvoorbeeld in verwarring raken wanneer hoofdstuk negen eindigt met de mooie huwelijksreis van Prokofiev en Lina en het Beierse Ettal om aan het begin van het volgende hoofdstuk ineens in Parijs te belanden.

Incidenteel verliest de informatie ook aan scherpte, bijvoorbeeld in het hoofdstuk waarin sprake is van de februari- en oktober revoluties in 1917. Mogelijk is dat het gevolg van het feit dat de schrijver zich primair houdt aan het vele biografische materiaal dat door Prokofiev zelf is nagelaten. Dat zou dan bijvoorbeeld de merkwaardige omissie verklaren van de vermelding van Prokofievs eerste ontmoeting in Petrograd in 1916 (in plaats van in de jaren 1920 in Parijs, zoals Nice impliceert). Dat was in de herinnering van Heinrich Neuhaus toen Prokofiev hem met de violist Pawel Kochanski een uitvoering gaf van diens Mythen een werk dat cruciale invloed uitoefende op Prokofievs eerste vioolconcert.

Maar die bedenkingen daargelaten is deze eerste bijdrage van NIce (er is een vervolg in uitzicht gesteld) niet alleen een baanbrekende uitgave, maar ook een prettig leesbaar boek waarmee alle Prokofievliefhebbers gediend zijn.