Adams: Doctor Atomic. Gerald Finley (b., Robert Oppenheimer), Brindley Sherratt (bs., Edward Teller), Andrew Staples (t., Robert Wilson), Marcus Farnsworth (b., Frank Hubbard), Julia Bullock (s., Kitty Oppenheimer), Aubrey Allicock (b., General Leslie Groves), Jennifer Johnston (ms., Pasqualita) en Samuel Sakker (t., Captain James Nolan) met de BBC Singers en het BBC Symfonie orkest o.l.v. John Adams. Nonesuch 7559.79310-7 (2 cd’s, 2u. 35’45”). 2017

Met het docudrama over atoomgeleerde Robert Oppenheimer en de gebeurtenissen in Los Alamos die in juli 1945 daar tot de eerste test van de atoombom leidden, schreef John Adams zijn tot nu toe meest visionaire en ambitieuze opera in 2005.

Op een libretto van Peter Sellars ontstond een misschien niet geheel zonder zwakke punten gemaakt werk. Op basis van citaten uit latere bronnen, interviews, brieven, vrijgekomen overheidsdocumenten ontstond een geheel dat nog werd aangevuld met literaire passages van Baudelaire, de dichter-activist Muriel Rukeyser en John Donne’s Batter my heart, three-personed God waarnaar Oppenheimer zijn testlocatie ‘Trinity’ noemde en de Bhagavad Gita waaruit de beroemde zin: ‘Nu ben ik de dood geworden, de vernietiger van werelden’ wordt geciteerd.   

Het resultaat bezit wel wat problemen. Want het gebruik van documentair materiaal leidt niet vanzelf steeds tot een duidelijke karakteruitbeelding en motivatie. Het lange tafereel tussen de steeds abstracter denkende Oppenheimer en zijn vereenzaamde vrouw Kitty dat is gebaseerd op de teksten van Baudelaire en Rukeyser heeft bijvoorbeeld veel weg van een liederencyclus binnen de opera.

Daar staan werkelijk grootse momenten tegenover. De storm die als een waarschuwing van wat gaat komen de nucleaire test dreigt te vertragen is zo’n krachtig moment. Net als de scène van de Hindoegod Vishnu die met een woest, fel koor toeziet op het proces van vernietiging en het slot wanneer de tijd schijnt te wankelen, te buigen, gerekt schijnt te worden in afwachting van de eeuwigheid ten gevolge van de explosie die de loop van de geschiedenis drastisch zal veranderen.

Gelukkig krijgt het werk de concertante uitvoering die het verdient. Als dirigent is John Adams altijd op zijn best als het de vertolking van eigen werk betreft.

In 2008 leidde Lawrence Renes met het ensemble van de Nederlandse Opera in een opvoering in Amsterdam waarvan een dvd is gemaakt (Opus Arte OA 09998 D).

Net als daar vertolkt Gerald Finley hier de morele kwellingen van Oppenheimer op heel verfijnde en subtiele wijze. Zijn ‘Batter my heart’ waarin wetenschappelijk mirakel plaatsmaakt voor een bewustzijn van de eeuwigheid die hij dreigt te ontketen, is zo’n hoogtepunt.

Maar ook de mensen om hem heen presteren goed, vooral Marcus Farnsworth als de bezorgde meteoroloog, Julia Bullock als lyrische Kitty en Aubrey Allicock als de van elke verbeelding gespeende generaal Leslie Groves.

De laatste momenten van de opera, wanneer vanuit een angstaanjagend elektronisch rommelend geluid een vrouwenstem klinkt die om water voor haar gewonde kind vraagt, is heel ontroerend.