Xenakis: Kraanerg. Callithumpian consort of New England o.l.v. Stephen Drury. Mode cd en dvd MODE 196 (77’18”). 2006

Is er ooit een film gemaakte over Iannis Xenakis (1922 - 2001)? Hij zou het zeker waard zijn, waant ga maar na: aan het eind van W.O. II vecht een Griekse man in het verzet tegen de Duitsers dat daarna doorgaat. Een scherf uit een Britse tank beschadigt zijn gezicht zodanig dat hij het gebruik van zijn linkeroog moet missen. Wanneer hij door de junta ter dood wordt veroordeeld, ontkomt hij naar Parijs en ontwikkelt zich daar tot een zeer creatieve persoonlijkheid als mathematicus, architect (samenwerkend met Le Corbusier) en origineel componist. Daarbij specialiseert hij zich op het gebied van individuele deeltjes die met elkaar reageren op samen grotere vormen en eenheden te vormen.

Toen Xenakis aan Messiaen vroeg of deze hem compositieles wilde geven, wees deze hem af met de woorden: ‘Je bent bijna dertig, je bent een goede architect die speciale mathematica heeft gestudeerd. Gebruik dat als een voordeel en maak daarmee muziek.’ 

Toegepast op muziek leidt dat tot rotsachtig elementaire werken vol metaforen. Vooral de werken die na Metastasias uit 1954 ontstonden, geven daar blijk van.

Een voorbeeld is Kraanerg voor 23 instrumenten en vierkanaals bandopname uit 1968. De titel is een samentrekking van de Griekse woorden kraan en erg, die samen bijvoorbeeld ’voltooide handeling’ betekenen en gaat over de eeuwige strijd tussen de generaties (typisch iets voor revolutiejaar 1968). 

Het werk is ééndelig, bevat wel drie fasen en bevat ook twintig kortere of wat langere pauzes. De geïnterpoleerde bandfragmenten bevatten gemanipuleerd orkestmateriaal. Het Callithumpian consort bestaat uit 23 hout- en koperblazers met strijkers.

Er zijn drie opnamen van Kraanerg, maar deze heeft het voordeel dan hij meteen ook als dvd verscheen. Dat is bij Roger Woodward (Et’cetera KTC 1075) en Alexander Winterson (Col Legno WWE 20217) niet het geval.