Xenakis: ‘Tetras’; ‘Mists’; ‘Kottos’; ‘Herma’; ‘Embellie’; ‘A.R., ‘Hommage à Maurice Ravel’; ‘Mikka’; ‘Mikka ’S’, ‘Akea’; ‘Dikhthas’; ‘Tetora’; ‘Nomos alpha’; ‘Ikhoor’; ‘Evryall’, Kwartet ‘ST in -2, 080262’. Arditti kwartet, Claude Helffer (piano), Irvine Arditi (v), Garth Knox (va), Rohan de Saram (vc). Montaigne 782005 (2 cd’s, 2u., 32’06”). 1991

 

In de werken van Iannis Xenakis (1922 - 2001) zijn de begrippen ‘vorm’ en ‘structuur’ niet slechts metaforen voor een in de tijd verstrijkende kunst als muziek, maar ook voor vaste vormen als architectuur en sculptuur. Hij vatte het begrip ‘structuur’ heel letterlijk op en de meeste van zijn composities zijn eerder een manifest van een mathematische gedachte dan de uitdrukking van een stemming. Niet zo verwonderlijk van iemand die was opgeleid als architect. Van serialisme en aleatoriek moest hij niets hebben.

Dat blijkt uit de op deze cd verzamelde composities met het grootste deel daarvan geschreven voor het Engelse Ardittikwartet als geheel of in gesplitste vorm en enige pianowerken die specialist Claude Helffer speelt.

Dat blijkt meteen uit het eerste werk op deze cd, Tetras (1983) dat een waar 14’44” durend meesterwerk is en een van de beste Strijkkwartetten uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Het werk is opgedragen aan het Arditti kwartet en blijkt een van Xenakis’ effectiefste kamermuziekwerken te zijn; het is complex, boordevol energie en ook heel gedurfd. Zijn geheimen geeft het slechts na enige malen grondig luisteren prijs en dat geldt eigenlijk ook voor de overige werken. Maar wanneer men zich enige moeite geeft, is dat ook lonend.

Zowel de vier leden van het Arditti kwartet als Claude Helffer doen er alles aan om deze zelden gehoorde muziek grondig recht te doen wedervaren en ze staan daarin vrijwel alleen, al bestaan ook opnamen van enige (maar minder) werken voor strijkkwartet van het JACK kwartet (Mode Records 209) en het Danel kwartet (Stradivarius STR 33870).