Tchaikovsky: Oprichnik (de bewakers). Vassily Savenko (bs., Prins Zemchuznyi), Elena Lassoskaya (s., Natalja), Dmitri Ulianov (bs., Molchian Mit’kov), Irina Doljeko (ms., Bojarina Morozowa), Andrej Morozov (t., Vsevolod Grivnov) e.a. met koor en orkest van het Teatro Lirico di Cagliari o.l.v. Gennady Rozdestvensky. Dynamic 430/1-3 (3 cd’s, 3 u. 10’37”). 2003

 

Tchaikovsky’s opera ‘Oprichnik’, gebaseerd op libretto van Ivan Lazhechnikov is een rariteit. Het verhaal speelt zich diep in de winter af in de Oekraïne.

Zelf had de componist veel zelfkritiek op het werk uit 1874. Veertien dagen na de première schreef hij aan zijn broer Modest: ‘Oprichnik kwelt me. De opera is zo slecht dat ik tijdens de repetities vluchtte (vooral tijdens die van de derde en vierde akte) zodat ik het verder niet hoefde aan te horen. Ook tijdens de première was ik liefst stilletjes verdwenen. Is dat niet vreemd? Terwijl ik het werk schreef, was ik er verrukt over. Maar het ontbreekt aan actie, stijl en inspiratie.’

De Oprichniki bestonden uit een groep bewakers die tegenstanders van de tsaar in toom moest houden. Ze waren in het zwart gekleed en onderdrukten de bevolking. OP hun paarden hingen wolfskoppen en doodshoofden, die voortdurend door nieuwe werden vervangen.

Ze hadden de opdracht om iedereen te doden die ontrouw was aan tsaar Ivan en pasten daartoe de verschrikkelijkste middelen toe. Toen Ivan zich de ‘Hand Gods’ noemde, selecteerde hij 300 Oprichni als persoonlijke broederschap die was gehuisvest in kasteel Androvskaya Sloboda in de buurt van Vladimir.

Om vier uur ‘s morgens moesten ze een preek van Ivan bijwonen en verder moesten ze een ascetisch leven leiden, net als de monniken die ze pretendeerden te zijn. Tijdens het zogenaamde ‘Novgorod incident’ vermoordden ze ongeveer 1500 adellijke personen. De personen uit de opera ervoeren wat dat te betekenen had. In 1572 waren de Oprichniki een destabiliserende factor geworden en werd de groep ontmanteld.   

Misschien behoort deze opera niet tot Tchaikovsky’s beste composities, veel materiaal is ontleend aan de vernietigde Voyevoda. De beide eerste aktes zijn wat routineus, maar vanaf de eedscène leeft het werk op en het duet tussen Natalya en Morozova in de derde akte heeft een hoog niveau. Een hoogtepunt is de melodramatische climax wanneer een ontzette moeder de executie van haar zoon beleeft. In ieder geval is deze opera nadere kennismaking en het aanhoren waard.

De rollen zijn – zonder dat sprake is van grote sterren – goed bezet en zowel de zangers als de dirigent tonen zich heel vertrouwd met het idioom vol mooie melodieën.