Shostakovitch: Symfonieën nr. 5 in d op. 47, 8 in c op. 65 en 9 in Es op. 70; Suite Hamlet op. 32a. Boston symfonie orkest o.l.v. Andris Nelsons. DG 479.5201 (2 cd’s, 2u. 37’35”). 2015

Na de Symfonie nr. 10 vervolgt Andris Nelsons snel en met grote stappen zijn cyclus orkestwerken van Shostakovitch met een drietal symfonieën die respectievelijk in 1937, 1943 en 1945 werden geschreven, aangevuld met de toneelmuziek bij Hamlet die al in 1932 ontstond.

De vlag die deze lading dekt, heet in de titel van deze dubbel cd passend ‘In de schaduw van Stalin’.

Nemen we de achtste symfonie als uitgangspunt. Het werk werd in de zomer van 1943 in vrij korte tijd tijdens het beleg van Leningrad door de Duitsers dat van 8 september 1941 tot 27 januari 1944 duurde waarschijnlijk onder erbarmelijke omstandigheden geschreven en opgedragen aan dirigent Jevgeny Mravinsky.

De autoriteiten waren allerminst enthousiast over het werk. Het was te pessimistisch, zonder de propagandamogelijkheden van de voorafgaanse Leningrad symfonie. In 1948 werd het nog vergeefs aangevallen door Stalins trawant Andrej Zdanov die veel macht had. Maar het publiek veroordeelde het werk niet en Mravinsky mocht het voortaan dirigeren. Daarvan zijn twee  getuigenissen van Mravinsky, de eerste uit 1947 (BBC Legends BBCL 4002-2) en de tweede uit 1982 (Regis RRC 1250).

Intussen heeft het werk zelfs een revisionistische interpretatie. Daarin wordt het altijd bewonderde werk bekritiseerd om de onomwonden melodische inhoud en een gebrek aan ironische afstandelijkheid. 

En hier is het Nelsons die het een der betere Amerikaanse orkesten zorgt voor een uitvoering van buitengewone felheid en kracht, levendig contrast en bittere intensiteit. De houtblazers scheuren door hun frasen en de strijkers klinken niet louter fluwelig. Meteen het eerste deel is een uitputtende haal in deze prachtige vertolking.

Met de populairder Symfonie nr. 5 is het niet anders gesteld. Nelsons schenkt aandacht aan de buitenmuzikale politieke opinies die tussen de noten door worden gedramatiseerd, is minder zoetsappig dan Rattle (RCA 82867-55493-2), maar intenser.

Heel anders wordt omgegaan met de zelfreflectie van de Symfonie nr. 9, de ‘scherzosymfonie’. Niet alleen de (quasi?) zorgeloze geestigheid krijgt aandacht, maar ook de gespannen sfeer, zeker in de licht sinistere finale met zijn echo’s van tirannie.

Een beetje vooruitblikkend lijkt al wel of deze Shostakovitch cyclus die van Kondrashin (Melodiya MEL CD 100.1065), Haitink (Decca 475.7413) en Barshai (Brilliant Classics 6275-1/11) gaat overtreffen. De Hamlet muziek als Shostakovitch’ waarschijnlijk beste filmpartituur krijgt eveneens een prachtvertolking

Wie nog begint zo’n reeks samen te stellen, kan mikken op Nelsons, voor bezitters van een der oudere series biedt Nelsons als kenner van de duistere Sovjet traditie een nuttig alternatief, misschien zelfs deels een correctief.