Shostakovitch: Symfonieën nr. 4 in c op. 43 en 11 op. 103 ‘Het jaar 1905’. Boston symfonie orkest o.l.v. Andris Nelsons. DG 483.520 (2 cd’s, 2u. 07’03”). 2017/8
De symfonie nr. 4 is een bijzonder onderdeel van zijn oeuvre, niet in het minst omdat het werk laat horen wat voor componist hij was zonder de ‘officiële begeleiding’. Tijdens het componeren vond het bekende bezoek van Stalin aan zijn opera Lady Macbeth van Mtsensk en daaropvolgend. Diens vernietigende aanval op dat werk in de Pravda plaats. De boodschap was duidelijk: componisten mochten in hun werk geen risico’s meer nemen.
Omdat Shostakovitch geen stilistische compromissen in zijn werk tolereerde, vond de geplande première door het Leningrad filharmonisch orkest niet plaats in 1936.
In 1946 werd een bewerking voor 2 piano’s gepubliceerd, maar de complete partituur werd pas 30 december 1961 uitgevoerd onder leiding van Kirill Kondrashin. Shostakovitch besloot zijn Vierde niet te bewerken omdat hij het werk beter vond dan de voorafgaande symfonieën, een opvatting die door menigeen wordt gedeeld.
De rehabilitatie was vooral het werk van Kondrashin, vandaar dat diens opname uit 1962 (Melodiya 74321-19840-2) nog altijd tot de waardevolste behoort.
In de vierde aflevering van zijn tot nu toe imposante reeks opnamen van de complete symfonieën van Shostakovitch beweegt Nelsons zich met pressie en zwier vloeiend door de partituur. Ook verkent hij de surrealistische zijstraten met het eindeloze geduld van een inlevende dirigent. In de drie delen laat Shostakovitch zich van zijn meest Mahleriaanse kant zien, klaar om een wereld te omarmen. En wat voor een wereld: Is het Mahler of de beginnende Grote Terreur die de coda in de finale achtervolgt?
Op zijn minst slagen Shostakovitch’ nr. 4 en Nelsons erin om de luisteraar te confronteren met een ernstig ontwrichte wereld.
Dat hierna de vertolking van Symfonie nr. 11 bijzonder gelukt is, zal nauwelijks verbazen. Vanaf de griezelige strijkerklanken een het begin tot aan het late klokgelui en de tabslagen aan het einde is sprake van een haast verzengende weergave. Knap voor een niet-Russisch orkest dat op eeg voor de beste Shostakovitch cyclus op cd te zorgen.