Strauss, R.: Also sprach Zarathustra op.30; Ein Heldenleben op. 40. Oslo filharmonisch orkest o.l.v. Vasily Petrenko. Lawo LWC 1166 (79’56”). 

Friedrich Nietzsches filosofische novelle ‘voor iedereen en niemand’ Also sprach Zarathustra werd tussen 1883 en 1885 geschreven en werd kort daarna gepubliceerd. Het had een grote invloed op de laat-negentiende en begin twintigste eeuwse denkwijze met zijn credo van van de Übermensch die allerlei stadia van religieuze en wetenschappelijke ontwikkeling moest doorlopen voordat hij het licht zag.

Componisten als Mahler (in zijn Symfonie nr. 3) en Delius (in zijn Mass of Life) trachtten de levendige beelden en de sensualiteit in muziek te vertalen, maar mogelijk de beste poging leverde Richard Strauss in 1896 met zijn symfonisch gedicht.

Zijn voornaamste muzikale idee, zo schreef de componist, was de afwisseling tussen de twee verst uiteenliggende toonsoorten. De toonsoort C-groot vertegenwoordigt de natuur en levert een van de beroemdste openingsmaten op met trompetgeschal en orgel bij zonsopgang. Het motief werd door Stanley Kubrick gebruikt in zijn film 2001: A space Odyssey en werd vroeger in HiFi testkringen benut om de basweergave van luidsprekers te testen. 

De mens verschijnt bij de toonsoort B (groot en klein) en deze tegenstelling duurt voort in het weelderige orkestrale tumult tot aan de doorbraak van de transformatie in de Übermensch. Strauss geeft blijk van zijn Beierse humor wanneer zijn ’supermens’ zijn eerste stappen zet in een Weens walsritme.

Het naspel bereikt extatische hoogten wanneer de middernachtsklok luidt en de muziek bedaart tot een nocturne van schone teerheid. Elke interpretatie van dit werk behoeft een goede balans tussen de noodzaak van orkestrale opwinding en respect voor de sfeer van Zarathustra. Daar beschikte vooral de uitvoering van Bernard Haitink uit 1973 (Philips 442.281-2) die nog steeds betoverend is. Ook Karajan (DG 447.441-2) en Reiner (RCA 09026-61494-2) waren heel overtuigend, maar nu blijkt ook Petrenko in Oslo dat hoge niveau te bereiken. Zijn orkest toont niet alleen in alle secties grote virtuositeit, maar hij weet ook gedurig de juiste sfeer te scheppen. 

Een mooi voorproefje van 12 januari 2020 want dan komt Petrenko in het Concertgebouw het Radio filharmonisch orkest leiden in Zarathustra.

Dat ook Ein Heldenleben nog precies paste op deze cd is vrij uitzonderlijk. Met soepel spel van concertmeester Elise Båtnes als soliste krijgt ook dit werk diepgang en wekt het een gevoel van vervulling met vermijding van nodeloze bombast en aandacht voor de menselijke kanten.