Shostakovich: Strijkkwartetten nr. 1-15. Emerson kwartet. DG 475.7407 (5 cd’s, 5u. 59’02”). 1994/9
Shostakovitch schreef vijftien symfonieën en tevens vijftien strijkkwartetten maar die aantallen zijn op zichzelf wat misleidend, want terwijl de eerste symfonie al in 1924 af was, duurde het tot 1938 toen hij zijn symfonie nr. 5 al klaar had voordat het eerste kwartet tot stand kwam. Daarna duurde het weer zes jaar voordat nr. 2 volgde.
Ieder van deze werken verraadt een begrip van de onderlinge relaties tussen de vier strijkinstrumenten dat even groot is als bij Beethoven, Schubert en Brahms en net als bij Beethoven zijn deze werken een vehikel voor de intiemste gevoelens van de componist.
In vergelijking met de strijkkwartetten van Bartók uit globaal dezelfde tijd zijn en een cyclus van eenzelfde belang voor het genre uit de twintigste eeuw, zijn de werken van Shostakovitch heel melodisch en direct, soms op een nogal voor de hand liggende wijze. Maar zijn gave om plotseling te zorgen voor een koersverandering is en blijft spannend.
Twee van de mooiste, interessantste uit de hele cyclus zijn nr. 1 en nr. 8. In het eerste kwartet is melodieusheid troef, vooral in het tweede deel dat het soort melodie bevat waarvan je kunt veronderstellen dat van goddelijke inspiratie sprake is.
Nummer 8 werd in 1960 geschreven als een soort verlate herinnering aan het bombardement op Dresden in 1945, waaraan we ook Strauss’ Metamorphosen te danken hebben. Maar in tegenstelling tot die Metamorphosen gaat het hier om een heel troosteloos, grauw werk dat weinig hoop op verzoening en hoop biedt.
Geschreven ‘Ter herinnering aan de slachtoffers van het fascisme en de oorlog’ is het ook een gecodeerde autobiografie, want in dit werk worden ’s componisten eigen Pianokwintet en zijn opera Lady Macbeth aangehaald terwijl het dominante thema bestaat uit zijn muzikale handtekening D-S-C-H (D-Es-C-B) die hij ook in de symfonie nr. 10 en elders gebruikte.
De cyclus van het Emerson kwartet klinkt wat koeler, afstandelijker dan die van het Fitzwilliam kwartet (Decca 455.776-2 (6 cd’s), maar de benadering van de Amerikanen werkt prachtig, heel briljant. Met hun interpretatieve intelligentie en hun verbluffende technische vaardigheid zorgen ze voor verve, theatraliteit en een prachtige, gulle toon. Niet alleen de expressieve kracht van deze kwartetten, maar ook de diepere emotionele lagen van de veelvoudige gedachten en de spanning tussen innerlijke angst en uiterlijke rust komen ideaal tot klinken. Op essentiële punten hebben de Emersons steeds de neus voor.