Feldman: Triadic memories. Helena Basilova. Donemus DMV 33 (2 cd’s, 1u. 31’54:). 2020
De New Yorkse componist Morton Feldman (1926-1987) componeerde stukken die een doelgerichte poging waren om om ons gevoel voor structuur, tijd, vorm te veranderen. Dat deed hij door extreem lange composities te schrijven, maar ook doordat hij zijn muziek een karakter meegaf waardoor de grenzen tussen het ruimtelijke, de duur, en de klank vervaagden. Zijn Triadic Memories uit 1981 is zo’n ruimtelijk landschap waarin je als luisteraar ‘beweegt’. Lange noten, lange stiltes. Het geheugen van de luisteraar wordt voortdurend op de proef gesteld, en daarmee wordt een méér dan zijdelingse kanttekening geplaatst bij onze notie van ‘tijd’.
Het werk beslaat niet meer dan 25 bladzijden met karige, conventioneel genoteerde notenpatronen (drieklanken), maar is goed voor anderhalf uur vriendelijke haast gefluisterde pianissimo muziek. Minimalisme met herstel van de tonaliteit en de nadruk op hypnotiserende herhalingen. Het werk uit 1981 werd geschreven voor Aki Takahashi en suggereert kleine organismen en niet zozeer melodieën. Kleine motieven worden gerecycled en omgezet.
Feldman gaf geen tempo indicaties, maar de muziek lijkt zelf zijn natuurlijke stroom te definiëren. Wel zijn de pedaalinstructies nauwkeurig aangegeven.
In Feldman’s eigen woorden: ‘In this regularity (though there are slight gradations of tempo) there is a suggestion that what we hear is functional and directional, but we soon realize that this is an illusion; a bit like walking the streets of Berlin—where all the buildings look alike, even if they’re not.’ Hij beschreef het werk als ’the biggest butterfly in captivity’. Dat het werk veeleisend is voor de vertolker zowel als voor het luisterend publiek, spreekt vanzelf.
Bezien tegen deze achtergrond valt het aantal opnamen van dit werk nogal op, net als het feit dat die meestal zijn gemaakt door minder bekende pianisten. Logischerwijze was Aki Takahashi (ALM Records ALCD 33) in 1993 de eerste. Daarna volgden Roger Woodward (Etcetera KTC 2016) in 1994, John Tilbury (London HALL 13) in 2000, Marilyn Nonken (Mode 136) in 2004, Morton Feldman zelf (Long arms records Sub Rosa 01235) en Sabine Liebner (Oehms OC 510) in 2005, Steffen Schleiermacher (MDG MDG 613.1421-2) in 2008, John Snijders (HatnowArt 2052) in 2017 en Judith Wegman (Ezz-thetics 1025) in 2020.
En daar komt nu de Russisch-Nederlandse Helena Basilova bij. Ze houdt zich trouw aan de voorschriften in een zachte, rustige vertolking van het basale materiaal met kleine groepen toonhoogtes in onregelmatige, herhaalde patronen, met botsende ostinati en zwervende melodische vormen de vrij rondzweven of aan de bas gebonden blijven.
Al die ideeën komen langs als een onvoorspelbare en richtingloze fries die soms wordt onderbroken door onvoorspelbare stiltes of wordt bevroren in tergende herhalingen. Het is heel boeiend om de pianiste te volgen in haar fraaie betoog. Ze treft elk detail en weet de luisteraar op haar tocht mee te nemen.