Haydn: Die sieben letzten Worten unseres Erlösers am Kreuze H 20/1; met intermezzi van Ron Ford. Orkest van de achttiende eeuw o.l.v. Frans Brüggen. Glossa GCD 921109 (49’18”). 2004

De Zeven laatste woorden neemt een unieke plaats in binnen Haydns oeuvre. Het werk werd in 1785 besteld door de administratie van de kathedraal van Cadiz om hiermee te zorgen voor instrumentale muziek voor een Goede Vrijdag dienst en om te worden uitgevoerd tussen meditaties over Christus’ laatste woorden aan het kruis.
Haydn noteerde: “Elke keer aan het eind van een preek zou het orkest opnieuw beginnen en mijn muziek moest bij die presentatie passen”. Om zeven opeenvolgende adagio’s van elk zo’n vijf tot zes minuten lengte moet een zware opgave zijn geweest en Haydn miste zijn deadline. De eerste uitvoering in Cadiz vond daarom plaats in de Stille Week 1787, hoewel er in Wenen en Bonn al een maand eerder uitvoeringen hadden plaats gehad.
Haydns prestatie was inderdaad van buitengewoon kaliber. Hij voorkwam niet alleen eentonigheid, maar zorgde vooral ook voor heel innovatieve en expressieve muziek. Hij maakte inderdaad muziek van symfonische proporties rond declamatorische melodische lijnen die Jezus’ woorden symboliseren.
Het feit dat hij de orkestpartituur later omzette in een soort oratoriumvorm en ook nog reduceerde een strijkkwartet toont aan hoe trots hij terecht was op deze compositie. Waar het strijkkwartetvorm het populairst werd – al dan niet met gesproken Bijbelteksten tussen de delen – en de oratoriumvorm minder gewild bleken, is eigenlijk merkwaardig. Voor meer details daarover wordt verwezen naar de aan dit werk gewijde Vergelijkende Discografie.
Dat Glossa nu eindelijk als live opname deze vertolking uit Utrechts Vredenburg en de Leidse Stadsgehoorzaal uit november 2004 uitbrengt, valt te prijzen. Eerdere opnamen van de orkestversie waren namelijk schaars: Ferencik (Hungaroton HCD 12358), Savall (Auvidis ES 9935) en een dvd van Muti met het Milanese Scala orkest (EMI 599.400-9). Brüggen en de zijn verdienen in dit gezelschap een eervolle plaats, feitelijk wel de eerste.
Weliswaar worden het thematische en harmonische materiaal door een orkest minder duidelijk opengelegd als door een orkest, daar staan een winst aan warmte en gloed plus zoals hier blijkt ook extra uitdrukkingskracht tegenover. Het resultaat klinkt imposant en bij vlagen ontroerend. In plaats van gesproken teksten gebruikte Brüggen zeer korte intermezzi van Ron Ford die een wat vervreemdende werking hebben maar die mee daardoor voor nuttige onderbreking en afleiding van de toch wat gelijkblijvende sfeer zorgen. De ‘Aardbeving’ tot slot krijgt zo haast een effectiever werking.