CD Recensies

HILDEGARD VON BINGEN: SYMPHONIAE HARMONIAE; ORDO VIRTUTUM

Hildegard von Bingen: Symphonia harmoniae: A feather on the breath of God, 8 Sequentia en hymnen. Emma Kirkby (s) met de Gothic voices o.l.v. Christopher Page. Hyperion CDA 66039 (43’58”). 1981   

 

Hildegard von Bingen: Symphonia harmoniae: 15 Sequentia’s, Voice of blood. Sequentia. Duitse Harmonia Mundi 05472-77320-2 (72’58”). 1994  

 

Hildegard von Bingen: 11.000 Virgins. Gezangen voor het feest van St. Ursula. Anonymous 4. Harmonia Mundi HMU 90.7200 (71’58”). 1996

 

Hildegard von Bingen: Ordo virtutum. Sequentia o.l.v. Barbara Thornton met Benjamin Bagby (organistrum). Duitse Harmonia Mundi 05472-77394-2 (2 cd’s, 1u. 31’49”). 1997 

 

Hildegard von Bingen: Canticles of ecstasy: 16 Sequentia’s. Sequentia met Elizabeth Gaver en Elisabetta de Mircovich (middeleeuwse vedel) en Benjamin Bagby (organistrum) o.l.v. Barbara Thornton. Duitse Harmonia Mundi 05472-0773202 (72’45”). 1993

 

De herdenking van de achthonderdste verjaardag van Hildegard von Bingen in 1998 zorgde gelukkig voor een reeks opnamen, waarvan dit niet de geringste zijn. Het Ensemble Sequentia van Barbara Thornton streefde een complete reeks na. De twaalfde eeuwse visionair, abdis van een nonnenklooster, genezeres, componiste, schrijfster en heilige moet in haar tijd een heel bijzonder iemand zijn geweest.

In de jaren 1150 bundelde Hildegard haar 77 liturgische liederen (antifonen, responsoria, sequenzen en hymnes) in een verzameling die ze Symphonia harmoniae celestium revelationum noemde. Het materiaal diende voor de erediensten in het nonnenklooster.

Het woord ‘Symphonia’ betekende voor haar niet alleen een combinatie van verschillende muzikale geluiden, maar ook de hemelse harmonie van de kosmos en ze zag haar handelen om muziek te maken als een vereniging van het fysieke en het spirituele dat de uitvoerende(n) dichter bij de hemel bracht: “Woorden symboliseren de menselijkheid van de zoon Gods, maar muziek symboliseert zijn goddelijkheid.”

Hildegards muziektaal heeft eenzelfde geïnspireerde kwaliteit als haar dichtkunst. Deze is namelijk niet gebaseerd op de traditionele formules van het Gregoriaans, maar bestaat uit vrij gecomponeerde enkelvoudige melodielijnen met veelvuldig gebruik van versieringen en een groot melodieus bereik om voor een lyrische en sensuele inslag te zorgen. 

Met de Hyperion opname van de Gothic Voices kreeg in 1984 begonnen pionier arbeid gestalte. Page en de zijnen zorgen voor een mooie inleiding op het werk van Hildegard omdat zo mooi een gevoel van vreugde en spontaniteit wordt overgedragen. Hij wisselt mannen- en vrouwenstemmen, soli en ensembles in een mooie selectie uit de hymnen en sequensen. 

De reconstructies die de mensen van Sequentia – een ensemble van louter zeven vrouwenstemmen met begeleiding van middeleeuwse vedel, harp en organistrum - hebben gemaakt van hymnen, antifonen, sequensen en responsoria hebben gemaakt, lijken zeer overtuigend en de prachtige melodieën worden met veel verve en verbeelding voorgedragen. 

Eén van Hildegards opmerkelijkste werken is Ordo virtutum, een moraliteit, een dramatisch spel waarin de deelnemers personificaties spelen van morele of abstracte kwaliteiten. Het werk uit ca. 1150 is het oudst overlevende christelijke muziekdrama en waarschijnlijk het vroegste werk van Hildegard.

Sint Ursula van wie wordt beweerd dat ze met 11.000 andere maagden een martelaarsdood stierf in Keulen, had kennelijk een speciale betekenis voor Hildegard die verschillende werken voor jaar verjaardag schreef. De opname van de Anonymus 4 is daarop gebaseerd; ze hebben dit programma gemengd het gezangen uit andere bronnen om iets van een liturgische context te bereiken. Het gezang is kenmerkend galmend maar ook heel puur.

Vermoedelijk is het geschreven voor de opening van het klooster in Rupertsberg in1152. Ordo bestaat uit rond de twintig vrouwenrollen die haast zeker door de twintig nonnen uit Hildegards congregatie werden gezongen. In het verhaal gaat het om de menselijke ziel – in de vorm van Anima – die gevangen is tussen de krachten van goed (zestien deugden, met allegorische namen als ‘kennis van God’, ‘menselijkheid’ en ‘discipline’) en kwaad (de duivel Diabolus, die zijn rol schreeuwt in plaats van zingt en die mogelijk werd vervuld door de secretaris van Hildegard).

Na een lange strijd winnen de deugden het natuurlijk en Anima wordt onsterflijk.

Het werk bevat 82 melodieën die syllabisch zijn en directer, concreter van aard dan de meeste andere muziek van Hildegard. Nogal ongewoon voor geestelijke werken uit die tijd: de tekst van Ordo is niet aan de Bijbel ontleend.