Hartmann: Simplicius Simplicissimus. Juliane Banse (s), Will Hartmann (t), Peter Marsch (t), Ashley Holland (b), Kristof Klorek (bb), Michael Eder (bs), Harry Peeters (spr) met het Groot omroepkoor en het Radio filharmonisch orkest o.l.v. Markus Stenz. Challenge CC 72637 (2 cd’s, 1u. 25’01”). 2012

Het was dirigent Hermann Scherchen die Hartmann in 1934/5 op de gedachte bracht om deze opera te schrijven. De componist was al meteen toen de Nazi’s in Duitsland aan de macht kwamen in vrijwillige verbanning gegaan al bleef hij in tegenstelling tot veel andere getroffen componisten (Hindemith bijvoorbeeld) gewoon in München leven en werken.

Samen met de componist schreef Scherchen ook het libretto dat is gebaseerd op een in 1668 door Hans Jakob Christoffel von Grimmelshausen geschreven novelle over de Dertigjarige Oorlog die in Duitsland twaalf miljoen slachtoffers eiste (waarna een bevolking van slechts 4 miljoen overbleef).

Dat aantal wordt als het ware gesymboliseerd door Simplicius, een naïeve herdersjongen die alle ellende overleefde, het verschil tussen goed en kwaad nauwelijks kent en alleen weet dat zijn doedelzakspel de wolf uit de buurt van zijn schapen houdt. Hij weet eigenlijk zelfs niet wat een wolf is. De eerste keer dat hij wees werd ten gevolge van de oorlog, raakt hij bevriend met een kluizenaar die hem bij zich opneemt en hem enigszins opvoedt. Na de dood van de heremiet wordt hij naar het hof van een gouverneur gebracht. Deze vindt het vermakelijk dat de jongen zo onbeschaamd de waarheid zegt en maakt hem hofnar.

Simplicius voorspelt op grond van een droom dat er een boerenopstand zal komen waarin dat zal gebeuren. Zo geschiedt ook. Overdrachtelijk lijkt nu Hartmann net zo’n toekomst voorspellende te bezitten en ook hij kreeg gelijk. Alleen werd aan het Nazi regime geen einde gemaakt door het eigen volk, maar door de geallieerden in W.O. II. Wat niet wegneemt dat deze opera gaat over een wereld, een maatschappij in crisis.

De muziek die Hartmann hierbij schreef heeft een expressionistisch karakter en klinkt geavanceerder dan het idioom van Hindemth. Passend bij het onderwerp is niet zozeer van schoonheid als wel van expressieve kracht sprake. De componist herzag het werk enige malen en begrijpelijk wordt hier de laatste versie uit 1956 gebruikt.

In plaats van een doorlopende handeling is eerder sprake van een stel bondige Brechtiaanse taferelen. Soms wordt men onwillekeurig aan Mahagonny herinnerd. In dit geval draagt een vrij klein bezet, maar uitstekend reagerend orkest het gebeuren zonder te domineren. 

Daardoor kunnen de zangers – voorop Juliane Banse als voortreffelijke Simplicius en verder Will Hartmann als Einsiedel, Peter Marsch als gouverneur, Ashley Holland als landsknecht, Kristof Klorek als boer en Michael Eder als kapitein mooi de dramatiek laten uitkomen. Ze drukken zich meest in korte frasen uit en krijgen weinig gelegenheid tot lyrische uitdrukking. Toch vertoont het geheel grote samenhang.

Zoals gezegd is vooral de dramatische vormgeving van Simplicius door Juliane Banse imposant. Ze doorloopt de diverse stadia van de ontwikkeling van de herdersknaap heel treffend vanaf haar eerste bange reactie op vreemdelingen, via haar geleidelijke verwerving van kennis en inzicht tot haar voorspellende gedachten aan het slot. 

De tijdens de NTR ZaterdagMatinee gemaakte opname zorgt waarschijnlijk voor een scheutje extra adrenaline bij de uitvoerenden; van hinderlijke bijgeluiden is nauwelijks sprake. 

Zo werd dit een waardige, feitelijk waardiger opvolger van de Wergo opname WER 6259-2 uit 1994 van Fricke met Helen Donath in de titelrol. ArtHaus heeft ook een dvd van het werk in zijn catalogus met de opera in Stuttgart o.l.v. Kwamé Ryan.