Loevendie: The rise of Spinoza. Tim Mead (ct., Spinoza), Katrien Baerts (s., Clara), Marcel Reijans (t., Frans van de Enden), Huub Claessens (b., Rabbijn Morteira), Erik Bosgraaf (blokfl, Jacob van Eijck) met het Groot Omroepkoor en het Radio filharmonisch orkest o.l.v. Markus Stenz. Attacca ATT 2018155 (47’14”). 2014

 

Reeds sinds zijn puberteit had Theo Loevendie (1930) een grote bewondering voor de filosoof Baruch Spinoza (1632 - 1677) en begin jaren twintig kreeg hij van de NTR Zaterdagmatinee de opdracht om een opera over de zeventiende eeuwse Portugese filosoof die zich in Amsterdam vestigde.

Hij concentreert zich daarvoor op gebeurtenissen uit de zomer van het jaar 1655 toen de nog jonge Spinoza werd verbannen uit de Joodse gemeenschap in Amsterdam. Dat was het gevolg van zijn als atheïstisch beschouwde motto ‘Deus sive natura’ (God of natuur) dat niet alleen de Joden maar ook de Protestanten en de Rooms Kathoiieken stoorde. Kort daarop werd hij zelfs door het gemeentebestuur uit de stad verbannen.

Het eerste van de vier taferelen speelt op de markt waar met veel drukte en lawaai wordt gehandeld. Dan volgt een intiemere tweede tafereel dat zich afspeelt in het huis van François van den Enden en diens dochter Clara. Helaas heeft de liefde tussen de jonge filosoof en Clara geen kans, want hij is Joods en zij Rooms Katholiek. Dat ging vroeger beslist niet samen. Daar zorgde de barse rabbijn Moreira wel voor.

De componist vond de keuze voor een countertenor in de hoofdrol wel logisch: ’Spinoza was in 1655 nog pas 23 en daar past geen stoere tenor of bariton bij’ De filosoof moest een hoog, bijna onbestemd geluid hebben.

Er ontstond een heel aantrekkelijk werk dat door de originele keuzes van de countertenor en de blokfluit verrassende elementen bevat. Tim Mead zong een zeer geloofwaardige Spinoza, die door de hoge mannenstem niet vreemd of theatraal wordt, maar een in zijn hoofd levende jonge denker. Zijn dialogen met de rabbijn, Huub Claessens, zijn mooi contrastrijk – de barse Joodse leider tegenover de jonge vrijdenker. Hoog, soms heel hoog is de partij van Katrien Baerts als Clara. De jonge Vlaamse sopraan is zeer ervaren in modern repertoire. 

De manier waarop de componist koor en orkest behandelt, is heel verfijnd en gevarieerd. Tot veel reprises heeft het erg mooie resultaat niet geleid. Des te beter dat we kunnen beschikken over deze opname.