Nancarrow: Studies for player piano band br. 1-51. Begoña Uriarte en Karl-Hermann Mongrovius.  Wergo WER 6907/11-2. (5 cd’s, 4u. 36’). 2000

Nancarrow: Studies for player piano nr. 1, 2, 2B, 7-13, 15, 16, 18, 19, 21, 23-25, 27-29, 33, 34, 36, 43, 46, 47, 50. Conlon Nancarrow. Wergo WER 60166/7-50 (2cd’s, 1u. 55’01”). 1988

De 51 Studies for player piano (Études voor pianola of Reproductiepiano) van Conlon Nancarrow (1912-1997) vormen een soort Wohltemperiertes Klavier van de twintigste eeuw en daarmee een van de origineelste brokken muziek uit die periode.

Waar Bachs haast ecyclopedische opus een omvangrijke exploratie van de mogelijkheden van de gelijkzwevende stemming bood, bieden Nancarrows études een niet minder grondige exploratie van de mogelijkheden van ritme waarbij de mogelijkheden van de pianola worden benut om de grenzen te overschrijden van wat menselijk mogelijk is door gelijktijdig verschillende tempi toe te passen en zo de grenzen van snelheid en complexiteit af te tasten.

De vroegste, ‘makkelijkste’ en best toegankelijke voorbeelden zijn een extrapolatie van Nancarrows voorafgaande instrumentale werken die zwaar leuken op de populaire muziek en de jazz, zoals de haast krankzinnig versnelde boogie-woogies van nr. 3 of de flamenco a tempo effecten uit nr. 12.

De latere nummers, ongeveer bij nr. 20 te beginnen, zijn abstracter en de vlucht die de ritmiek dan neemt, is haast cryptisch duister, zoals in de beruchte nr. 40, een canon die is gebaseerd op de proportionele verhoudingen tussen π en θ.

In termen van authenticiteit is het album van Wergo met op 5 cd’s de complete études die werden vastgelegd onder supervisie van de componist op zijn eigen Ampico pianola’s in zijn geluidsstudio in Mexico City het non plus ultra. Het was een opgave van Gargantueske omvang en aan de luisteraar stelt het absorberen van dit materiaal ook zware eisen. 

In homeopathische doses en met de verhelderende toelichtingen van James Tenney bij de hand wacht de doorzetter echter een boeiende Odyssee.

Wie met wat minder genoegen neemt, kan met de dubbelaar goed uit de voeten.