Prokofiev: Ivan de Verschrikkelijke op. 116. Olga Borodina (ms), Ildar Abdrazikov (bs) met het Berlijns omroepkoor, het Berlijns Staats- en Domkoor en het Duits symfonie orkest Berlijn o.l.v. Tugan Sokhiev. Sony 888430-2894-2 (68’43”). 2013

De geschiedenis van Ivan de Verschrikkelijke (Ivan Grozny) in beeld en geluid is een interessante en om die beter te begrijpen is het om te beginnen goed deze te beginnen met de verfilming in twee delen van Sergei Eisenstein. De bedoeling was daar een trilogie van de maken, maar dat project bleef steken. Deel I uit 1948 geeft nog een positief beeld van de nationale held en maakte dat de filmmaker daarvoor een Stalinprijs kreeg. Het in datzelfde jaar gemaakte tweede deel mocht vanwege de strenge staatscensuur jarenlang niet verschijnen en hoewel aan het derde deel werd begonnen, werd de verfilming op Sovjet bevel niet alleen gestaakt, maar werd ook het materiaal vernietigd. Stravinsky vond trouwens de mengeling van iconografie en en melodrama maar niets.

Die tweedelige film van Sergei Eisenstein is met Nikolay Cherkasov, Lyudmila Tselikovskaya, Serafna Birman, Pavel Kadochnikov e.a. op Eureka EKA 40018 (dvd) verschenen.

Prokofiev was door Eisenstein al in 1942 gevraagd om de muziek bij zijn film te schrijven. Daaraan werkte hij tot 1946 en een van de beide volledige geluidsopname daarvan werd in 1998 gemaakt door Vladimir Fedoseyev met Irina Chistjakova (a), Dimitri Stepanovich (bs) op Nimbus NI 5662/3 (2 cd’s, 1u. 39’09”). Hier is zelfs wat muziek uit de Russisch orthodoxe liturgie extra. De dirigent liet wel de mogelijkheid om ook gesproken tekst te gebruiken achterwege. 

Wat we meestal te horen krijgen, is de door Abram Stasevich verzorgde en uitgegeven concertsuite als oratorium uit 1962 die het opusnummer 116 meekreeg. Ongeveer in de geest van Alexander Nevsky.

Daarvan is ook een aantal versies in omloop. In chronologische volgorde zij dat:

Maxim Shostakovitch met alleen het orkestaandeel in 1966 op Inta’glio INCD 7371.

Riccardo Muti met Irina Archipova en Anatoly Mokrenko in 1977 op EMI 769.584-2.

Leonard Slatkin met het St. Louis symfonie orkest in 1990 op Vox 115.502-2 (2 cd’s).

Mstislav Rostropovich met Christopher Plummer (spr), Tamara Sinjawskaja (ms) en Sergie Leiferkus (bs) uit 1991 op Sony SK 48387 (2 cd’s).

Valery Gergiev met Liubov Sololova (ms) en Nikolai Putilin (b) en het Kirov orkest op Philips 456.645-2 uit 1996

Valery Polyansky met Ludmilla Kuznetssova, Victoria Smolnikova, Elena Kozneva en Tatiana Zheranhe (3 mezzo’s en een alt) in 2003 op Chandos CHAN 10153 (2 cd’s).

Neeme Järvi met Linda Finnie (ms) en Nikolai Storojev (bs) en het Philharmonia koor en –orkest  in 2008 op Chandos CHAN 10536 in een Engelstalige versie van Christopher Palmer.

Bovendien zijn er twee balletversies in omloop, Allebei van choreograaf Yuri Grogorovich. De ene met het Boshoi ensemble o.l.v. Algis Zhuraitis   op ArtHaus 101.107 (dvd) uit 1990, de andere met het ballet en orkest van de Parijse Opéra o.l.v. Vello Pähn uit 2003 op TDK DVWW-BLITT (dvd).

Dat was de situatie tot deze uitgave van Sokhiev met de concertsuite verscheen. Eigenlijk grondiger dan zijn meestre voorgangers schildert hij de handeling inn orkestrale geuren en kleuren, twintig deeltjes lang. De spannende manier waarop de ouverture wordt uitgevoerd, wekt meteen hoge verwachtingen. Die worden vervujd, te beginnen met het komische karakter van de ‘Mars van de jonge Ivan’ en de expressieve Borodina met koor in ‘En nog vele jaren’. Dramatisch, krachtig klinkt ‘De heilige gek en de duistere kanten van ‘Op de botten van de vijand’ en ‘De Tartaren’. Spannend is het langste deel ‘Op naar Kozan’; ‘Ivan smeekt de Boyaren’ heeft iets zwaarmoedigs en Borodine schittert weer in ‘Efrosinia en Anastasia’ en ‘Lied van de bever’. Een echt hoogtepunt is ook het dramatische ‘Lied van de Oprichniki’ en dan komt de stevige bas in het ‘Lied van Fyodor Bassmanov’ nog pittig aan zijn trekken.

Zo is van begin tot eind sprake van een verklanking die superlatieven verdient. In aanmerking nemend dat deze waarschijnlijk uit een paar ‘live’ registraties is samengesteld is ook de opname verrassend mooi, zonder merkbare stoorgeluiden en applaus.