Penderecki: Strijkkwartetten nr. 1, 2, 3 ‘Bladzijden uit een ongeschreven dagboek’ en 4; ‘Der unterbrochene Gedanke’; Strijktrio. Tippett kwartet. Naxos 8.574288 (52’24”). 2020

 

Hoeveel verschil twee of driehonderd jaar verschil uitmaken voor het strijkkwartet en hoeveel nog voor die van na 1962, bleek toen het LaSalle kwartet heel korte kwartet Strijkkwartet nr. 1 van Penderecki uit 1960 opnam (DG 423.245-5). Hij had in 1957 al een kwartet gemaakt, maar dat werd ingetrokken. Strijkkwartet nr. 2 volgde in 1968, ‘Der unterbrochene Gedanke’ in 1988, nr. 3 in 2008 en nr. 4 in 2016. Het Strijktrio is uit 1991.

Haydn zou zich mogelijk hebben verbaasd dat deze oude vorm nog steeds wordt gebruikt om compositorische gedachten uit te drukken in een geheel veranderde tijd, maar zou nadat hij onder zijn pruik op zijn hoofd had gekrabd in verblufte agitatie niet alleen verklaren dat de muziekwereld gek was geworden, maar ook verklaren dat de vorm nog springlevend is en zich kan aanpassen aan ieder idioom.

Als een startpunt is Strijkkwartet nr. 3 van Krysztof Penderecki (1833 - 2020) een goed begin om naar te luisteren, zeker in deze met veel verve gespeelde versie van het Engelse Tippett kwartet (dat thans bestaat uit John Mills, Jeremy Isaac, Lydia Lowndes-Northcott en Bozidar Vukotic) dat het met veel verve en passie speelt. De muziek mis een caleidoscoop van bizarre walsen, nadrukkelijke harmonische slingeringen, maar ook van pathos en teerheid.

Het werk ontstond veertig jaar na Strijkkwartet nr. 2 en heeft een romantisch gevoel, zoals blijkt uit de lyrische melodielijnen en de urgente ritmische passages. In die zin is het ook het beste werk uit dit programma. ‘Der unterbrochene Gedanke’ is overigens heel veelbewogen.

De beide eerdere Strijkkwartetten ontstonden in de tijd dat Polen in beslag genomen was door ‘sonisme’ waarin werd gebroken met bestaande tradities op het gebied van vorm, notatie, textuur, timbre en o.a. klankvelden daarvoor in de plaats kwamen. Ook deze werken heeft hert Tippett kwartet stevig in zijn greep.

Het Strijktrio wordt met veel motorische energie uitgevoerd.

Natuurlijk zijn er andere opnamen van deze composities. Bijvoorbeeld van het Royalkwartet (Hyperion CDA 67943) en het Dafô kwartet (DUX 0770), maar die lijken de essentie van dit type muziek net wat minder goed te bevatten.