Rachmaninov: Dodeneiland op. 29; Symfonische dansen 45. Londens filharmonisch orkest o.l.v. Vladimir Jurowski. London philharmonic orchestra LPO 0111 (60’17”). 2004, 2003

Er zijn niet zoveel orkestwerken die zo prachtig donker zijn als Rachmaninovs Symfonische gedicht Dodeneiland uit 1909. Hij schreef het nadat hij het sombere schilderij Toteninsel van de Zwitser Böcklin die daar tussen 188 en 1886 zes symbolistische versies van maakte had bestudeerd.

Daarop is te zien hoe een dode ziel in lijkwade aankomt bij een spookachtig kerkhofeiland. Zelf zag hij daar alleen een zwart/wit reproductie van, maar dat hinderde hem niet om al zijn verbeeldingskracht te mobiliseren voor een fantastisch rijk orkestraal palet met diepzwart, bloedrood, diepgroen en inktblauw.

De muziek vertelt het verhaal van een ziel die zijn eindbestemming bereikt, zijn wanhopige protesten en uiteindelijke aanvaarding. Hoe ontroerende Dodeneiland ook is, het is verre van deprimerend, mogelijk omdat Rachmaninovs confrontatie met de dood moedig was.

Er bestaan angstaanjagend intense uitvoeringen en opnamen van dit werk, maar Jurowski’s benadering is een categorie op zichzelf. Hij laat horen dat hier geen melodrama nodig is, dat de ideeën en de orkestratie, de zwarte magie effectiever zijn wanneer ze niet worden uitvergroot.

Ook toont hij een goed gevoel voor de vorm van het ruim twintig minuten durende werk. We steken met de boot de duistere wateren over, volgen de laatste smeekbedes van de ziel en zien de bootsman vervolgens omkeren nadat zijn taak is volbracht.

Daarnaast is er ook een sterk symfonisch element wanneer Rachmaninov de inventiefste variaties schrijft van de middeleeuwse klaagzang Dies irae (dag van toorn) die hem de rest van zijn leven zou achtervolgen.

Dat hierna ook de drie Symfonische dansen prachtig slaagden, zal geen nader betoog nodig hebben. Ze klinken elektriserend.

In maart 2019 verscheen Dodeneiland nog eens, nu herkoppeld aan de Symfonie nr. 1 (LPO 0111), maar de eerste combinatie lijkt interessanter.