Rimsky-Korsakov De legende van de onzichtbare stad Kitezh en de maagd Fevroniya. Nicolai Ohotnikov, Yuri Marusin, Galina Gorchakova, Vladimir Galuzin, Nicolai Putilin, Olga Korzhenskaya e.a. met het Ensemble van het Kirov theater, St. Petersburg o.l.v. Valery Gergiev. Philips 462.225-2 (3 cd’s, 2u 58’23”). 1994

De op één na laatste opera van Rimsky-Korsakov was nooit erg populair gedurende de Sovjet jaren omdat men in de maag zat met de enigszins religieuze tendensen van het werk en de enigszins Wagneriaanse elementen. Te spreken van een Russische Parsifal is echter onzin. Het gaat om een vrijwel drie uur lange sprookjesopera die in 1907 in St. Petersburg in première ging.

Wel doet het gegeven een beroep op het magische, fantastische, het legendarische en inderdaad het religieuze, maar als verbindende factor is daar veel opwindends en ook ontroerends, maar het heeft ook nogal een statisch karakter.

Zoals gewoonlijk met een op Russische volksverhalen gebaseerde handeling biedt  de opera een merkwaardige mengeling van het vrolijke en het bittere. Hoewel de prins in het midden van de derde akte sterft (wat wordt geïllustreerd in een tussenspel), staat hij in de vierde akte weer op wanneer de verdwijnende stad Kitezh magisch herrijst als het paradijs en de heldin en de held worden herenigd in een leven na de dood.  

De handeling heeft als kern de maagd Fevroniya uit een bosrijk gebied en haar verloving met prins Vsevolod. Dat gaat gepaard met ceremonies, een Tartaarse ontvoering en tot slot een transfiguratie wanneer de geheimzinnige stad Kitezh het gelukkige paar in een eeuwig leven opneemt. Wat pittige kruiden worden in de opera aangedragen door de dubieuze dronkaard Grishka die maar ten dele een komische figuur is; aanvankelijk wil hij Fevronyia aanvallen, later raakt hij met haar bevriend.

De muziek is zelfs voor Rimsky normen prachtig en vaak heel subtiel. Goed hoorbaar is Rimsky’s levenslange ervaring met de Russische fantastische operawereld en de historisch Russische kant daarvan met invloeden van beide opera’s van Glinka en – haast onontkoombaar – van Wagner.

Fevroniya heeft geen gemakkelijke rol. De eerste regisseur, Vassily Shkafer, vroeg zich af waarom de componist deze hoofdrol had geschreven voor een dramatische sopraan, terwijl de stem van Frevoniya nu juist licht, etherisch, haast onstoffelijk moest zijn.

Galina Gorchakova beschikt over een prachtige dramatische stemkwaliteit, maar hoe knap ze ook fraseert, het ontbreekt haar iets aan  de eenvoud die ze eerst in het bos en later gedurende haar beproevingen zou moeten tonen.

Ze wordt wel prachtig ondersteund door haar tenor Yuri Marusin die een krachtige en lyrische Vsevold is, terwijl Vladimir Galushin een haast koortsige, maar heel karaktervolle dronkaard Grishka Kuter’ma neerzet. De rest van de bezetting ageert zeer naar behoren.

De ‘live’ opname maakt het vooral in de massataferelen met het (over)grote koor de microfoons soms even lastig. Overigens levert dat koor een voortreffelijke inbreng. Gelukkig klinkt het orkest in zijn eveneens wezenlijke hoofdrol heel goed.

De fonografische geschiedenis van het werk is heel begrijpelijk aan de beperkte kant. Er bestond een oude opname uit 1956 op Le chant du monde waarin Natalia Rozdestvenskaya (de moeder van dirigent Gennadi) in een van haar succesvolste rollen als Fevroniya zong. Dirigent van het Bolshoi ensemble was Vassily Nebolsin. Ooit was deze opname ook verkrijgbaar op Great Opera Performance MVTCD 063/5. 

Verder is (was) er een opname uit 1995, gemaakt tijdens het Bregenz festival. Dirigent Vladimir Fedosejev leidde op Schwann Koch 31144-2 (2 cd’s) een uitvoering van een gemengd Russisch/Bulgaars/Weens ensemble en het feit dat het werk op twee cd’s wordt aangeboden, wijst op een grote reeks door regisseur Kupfer gesuggereerde coupures. Daardoor ontbrak juist de belangrijke slotscène waarin de gelieven met God worden verenigd. 

De solisten – met o.m. Pavel Danilyükals de senior prins, Sergei Naida als Vselovod en Yelena Prokina als Fevroniya – zijn overwegend Russisch. Voor een opname in de buitenlucht en aan het meer met ongeveer 6000 luisteraars is de opname redelijk geslaagd. En er is een door Igor Golovchin bij het Moskou’s Symfonie orkest gedirigeerde orkestsuite uit deze opera op Naxos 8.553513.

Al met al reden genoeg om te proberen de ook verdwijnende Philips opname nog in handen (en in de cd speler) te krijgen.