Rihm: Strijkkwartetten nr. 3,5 en 8. Arditti kwartet. Montaigne MO 782134 (68’24”). 1989
De meest karakteristieke kamermuziekerken van Rihm zijn z’n strijkkwartetten. Behalve ten minste 10 genummerde exemplaren zijn er diverse vroege kwartetten die ongenummerd bleven en een dithyrambe voor strijkkwartet en orkest.
De schaduw van Beethovens late kwartetten valt over al deze werken vooral als model voor een stevige argumentatie en minder dan als bron van citaten, maar ze zijn steeds verenigd door eenheid in verscheidenheid en gevoel voor drama. Elk werk zet op een ander punt aan en bereikt een verschillende positie.
Kwartet nr. 3 (1977) met de titel Im Innersten, begint met een zwierig gebaar dat even uitloopt op een uitgebreide melodie voordat een sfeer van rusteloze angst, onderstreept door priemende staccati, de hoofdtoon krijgt. Op zijn beurt wordt die fase gevolgd door een uitgebreide passage – het feitelijke langzame deel - die van grote serene schoonheid is. Het patroon vol contrasten wordt vervolgd en voert in de lange finale tot gedeelten waarin de tijd lijkt stil te staan en de spelers zich los van elkaar lijken te bewegen. Scherpe kreten van de primarius roepen hen weer tot de orde, maar met een weer wat angstig aandoend diminuendo vol geschraap komt het werk aan zijn eind.
Het eendelige, 25 minuten durende vijfde kwartet (Ohne Titel) uit 1983 gaat dramatische contrasten uit de weg. Het klinkt geagiteerd, rusteloos en ongeduldig in zijn voorwaartse stuwing. De vier strijkstokken ranselen meer op de snaren dan dat deze worden aangestreken; pizzicati hebben een heftige intensiteit. Het geheel geeft het gevoel van een rancuneuze woordenwisseling waarin de deelnemers tenslotte een staat van uitgeputte overeenstemming bereiken. Het effect op de luisteraar is opwindend.
Rihm toont in kwartet nr. 8 (1989) meer medelijden met zijn uitvoerenden. Hier speelt de stilte een dusdanig grote rol dat dit haast kan worden beschouwd als een vijfde instrument. Bovendien wordt van de vertolkers verwacht dat ze regelmatig met papier ritselen en dat ze in de laatste delen met hun strijkstok in de partituur moeten ‘schrijven’. De toevoeging van dit theatrale element komt goed overeen met de dramatische gebaren van de muziek zelf met zijn ostinati, harmonischen en pizzicati die met een duizelingwekkende intensiteit rond de stiltes slingeren. Eigenlijk verdient dit een dvd opname.
Het Arditti kwartet, bekend vanwege het schijnbare gemak waarmee dit het lastigste eigentijdse repertoire uitvoert, lijkt hier tot het uiterste te worden belast, maar het houdt stand. Dat mag ook wel want deze drie werken zijn aan het ensemble opgedragen en de uitvoeringen getuigen van perfectionisme en gezag.
Meer, deels andere kwartetten van Rihm zijn er van het Doelen kwartet (nr. 1, 4, 8) op Cybele 261.101 en het Miguet kwartet (nr. 5 en 6) op Col Legno WWE 20212.