BACH, J.S.: GOLDBERGVARIATIES, BEWERKINGEN

 

In tegenstelling tot bijvoorbeeld bij de Kunst der Fuge bestaat bij Bachs Goldbergvariaties niet de geringste twijfel over de instrumentatie. Van origine gaat het om een werk voor toetsinstrument dat op klavecimbel, maar ook op clavichord welkom is en al sinds jaar en dag op piano (zie Vergelijkende Discografie).

De bekendste bewerking is van violist Dmitry Sitkovetsky die in 1985 bij de herdenking van Bachs driehonderdste verjaardag een versie voor strijktrio maakte, die hij aan de drie jaar eerder gestorven pianist Glenn Gould opdroeg. Deze had tot tweemaal toe voor heel bijzondere pianoversies gezorgd.

Maar waarom – als je zulke geweldige originelen, niet alleen van pianisten als Gould (Sony SMK 52594 1955 en 52619, 1981), Perahia (Sony SK 89243), Schiff (Decca 417.116-2) en Tureck (VAI VAIA 029) maar ook van klavecinisten als Hantaï (Opus 111 OPS 20-24, Mirare MIR 9945) en Rousset (Oiseau Lyre 444.866-2) bij de hand hebt – de neiging om daaraan te gaan sleutelen, waarom dan de fascinatie om het werk om te zetten voor allerlei bezettingen van strijkorkest tot accordeon,  van saxofoonkwartet tot orgel harp en gitaar plus meer zoals de discografie laat zien. Kleuriger wordt het er meestal wel van, al missen de afzonderlijke stemmen soms wat aan profiel.

Hoewel: Schönberg zei ooit dat een goed muziekstuk ook goed zou blijven klinken, zelfs al maakte je er een arrangement voor cither van. Bewerkingen voor strijkers in grote of kleine bezetting, maar ook voor bijvoorbeeld saxofoons en orgel dreigen Bachs inventiviteit en puntigheid botter, vager te maken, al kan dat aantrekkelijk zijn voor degenen die het niet zo op een ‘spijkerkist’ hebben. De virtuoze ‘frisson’ gaat enigszins verloren.

De eerst bekende bewerking voor 2 piano’s is van Joseph Rheinberger uit 1883; later werd deze door Reger herzien. Het zijn vooral Tal en Groethuysen die deze bewerking eer aandoen. Busoni bleef zo’n veertig jaar later toch druk met prachtige Bachadopties op de concertvleugel niet achter.

De meeste bewerkingen verschenen op kleinere of zelfs obscure cd labels. Ze zijn lang niet alle beluisterd, maar kunnen voor onderzoekende luisteraars een tip zijn voor nadere verkenning. Dat de uitvoeringsduur onderling sterk verschilt, komt ditmaal niet zozeer door tempoverschillen, maar doordat al dan niet herhalingen worden uitgevoerd of meer werken op dezelfde schijf staan.  

De bewerking van Boothby is vrij letterlijk waardoor de melodielijnen van het klavecimbel bewaard blijven wat het contrapunt ten goede komt in de typische ‘consort’ vertolking van Fretwork. 

Bij de strijktrio’s is het meestal Micha Maisky die wat sentimenteel roet in het eten gooit. Evenwichtiger klinkt bijvoorbeeld het Leopold trio (met violiste Isabelle van Keulen); een hoogtepunt is de pizzicato gespeelde negentiende variatie.

De Briljant uitgave is in zoverre interessant dat hier klavecimbel-, piano, orgel en strijktrio vorm bijeen zijn gebracht. Het gaat niet om topvertolkingen, maar met karakter op klavecimbel en piano, met gebruikmaking van alle mogelijkheden van het orgel en met drie strijkers die het contrapunt verduidelijken.

De twee harpopnamen zijn nogal verschillend, maar beide de moeite. Blassel speelt vrij introvert op een Erard uit 1904, Finch gebruikt extroverter modern instrument met een steviger, helderder, resonerender klank.

Het aardige aan Tsalka’s clavichord lezing is, dat hij al naar de sfeer van de muziek dicteert hetzij een lieflijker, lyrischer, hetzij een robuuster klinkend instrument van Sebastian Liebler bespeelt.

Bij de orgelopnamen treft Robert Costin die op een instrument uit 1708 in het Pembroke College in Cambridge speelt met een exuberante interpretatie. 

Accordeonist Rättyä treft met zijn aplomb; jammer daarom alleen dat hij alle herhalingen weglaat.

Verder komt het aan op eigen luisteronderzoek van de nieuwsgierige.

 

Discografie

 

Strijkorkest

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Zwitserse Kamersolisten o.l.v. Dmitry Sitkovetszky. Neos 30801 (78’40”). 2007

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Britten Sinfonia o.l.v. Thomas Gould. Harmonia Mundi HMU 80.7633 (72’53”). 2014

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. NES Kamerorkest o.l.v. Dmitry Sitkovetzky. Nonesuch 7559-79341-2 (59’42”). 1993

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Parnassi musici. MV Cremona MVC 005-012 (78’07”). 2000

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Labadie. Les violons du roy. Dorian XCD 90281. 

 

Viola da gamba ensemble

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Boothby. Fretwork. Harmonia Mundi HMU 90.7560 (2 cd’s, 89’54”). 2011

 

Klavecimbel, piano, orgel, strijktrio

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Amati strijktrio, Pieter-Jan Belder, Yuan Sheng, Elena Barshai. Brilliant Classics 94621 (4 cd’s, 4.u.46’38”). 1999/2012

 

Houtblazers

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Calefax rietkwintet. Rioja Records RR 1201 (41’30”). 2011

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988. Bewerking voor 2 hobo’s, althobo en fagot. Homecoming houtblazersensemble. Quartz QTZ 2051. 2007

 

Koperblazers

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Canadees koperkwintet. RCA 09026-63610-2 (50’30”). 1999

 

Saxofoonkwartet

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Saxofoonkwartet Frank Schüssler, Arend Hastedt, Markus Maier, Marcus Weiss. Farao B 108024 (46’34”). 2005

 

Strijktrio

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Gaede strijktrio. Tacet 70 (2 cd’s, 89’51”). 1998

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetkzy. Julian Rachlin (v), Nobuko Imai (va), Mischa Kaisky (vc). DG 477.6378 (80’00”). 2006

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Leopold strijktrio. Hyperion CDA 67826 (74’26”). 2010

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Dmitry Sitkovetsky (v), Yuri Zhislin (va), Luigi Piovano (vc). Nimbus NI 6199 (73’27”). 2010

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Hubert Buchberger (v), Valentin Eichler (va), Luise Buchberger(vc). Klanglogo KL 1504.

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Dmitry Sitkovetsky (v), Gérard Caussée (va), Mischa Maisky (vc). Orfeo C 138-851 A.

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Griskelion strijktrio. CBC MVCD 1130 (61’19”). 1998

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Echnaton strijktrio. Coviello 50101 (67’50”). 2000

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Goldberg strijktrio. AVI AVI 53004 (41’49”). 2005

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Goldberg strijktrio Luzern. Guild GMCD 7350 (67’53”).

 

Strijktrio en elektronica

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetsky voor strijktrio en elektronica. Karlheinz Essi (elektr) en Orpheus trio. Preiser PR 90753.

 

 

2 piano’s

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Rheinberger/Reger. Adelheid Lechler (p) en Ulrich Eisenlohr (p). RBM CD 6.3087 (66’46”). 1984

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Rheinberger/Reger. Nina Schumann (p), Luis Magalhaes (p). Two Pianists TP 1039213.

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Rheinberger/Reger. Yaara Tal (p) en Andreas Groethuysen (p). Sony 88697-52696-2 (75’51”). 2009

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Rheinberger. Gérard Fallour (p) en Stephen Paulello (p). Assai 22206-2 (69’50”). 2000

 

2 Gamba’s

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Silke Strauf (vdg) en Claas Harders (vdg). Raumklang RK 2807 (71’22”). 2008

 

Clavichord

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988. Michael Tsalka (clavich). Paladino Music PMR 0032. 2012

 

2 Gitaren

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Gedeelten. Bewerking ? Sébastian Llinares (gtr) en Nicolas Lestoquoy (gtr). Paraty PTY 113215.

 

Gitaar

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Gedeelten. Bewerking ? Marco Salcito (gtr). Dynamic CDS 7699/1-2 (2 cd’s).

 

Pianobewerking Busoni

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Busoni. Claudius Tanski. MDG 312-1323-2 (74’40”). 2004

 

Orgel

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Jean Guillou (org). Dorian DOR 9011 (53’44”). 1987

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ? Elena Barshai. Brilliant Classics 93765.

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Robert Costin (org). Stone Records 5060192780291. 2012

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Middelschutte. Jürgen Sonnentheil. CPO 777.215-2 (2 cd’s, 1u. 40’49”). 2005

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Hansjörg Albrecht (org). Oehms OC 625 (79’44”). 2007

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ? Stephen Tharp (org). JAV 172 (71’13”). 2007

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Franns von Promnitzau (org.). Auris Subtiis AS-O 5031-2000 (56’48”). 2010

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988. Bewerking? Bernard Lagacé (org). Analekta FL 23068.

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Günther Rost (org). Oehms SR 091. 2008

 

2 Cimbaloms

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Agnes Szakály (cimb) en Rózsa Farkas (cimb). Hungaroton HCD 31764 (74’54”). 1997

 

Harp

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Sylvain Blassel (hrp). Lontano 2564-69199-6 (54’47”). 2007

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Catrin Finch (hrp). DG 477.8165 (63’34”). 2008

 

Accordeon

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988. Bewerking? Denis Patkovic (acc). Hänssler HAEN 98527.

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Thuriot. Philippe Thuriot (acc). Klara 96485450 (2 cd’s, 84’15”). 2014

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Wolfgang Dimetrik (acc). Telos TLS 120, Amphion AMPH 20126 (53’38”). 2001

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Teodoro Anzelllotti (acc). Winter & Winter 910.170-2 (71’49”).

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Stefan Hussong (acc). Thorofon CTH 2047 (67’16”). 1988

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Mika Väyrynen (acc). Alba ABCD 191 (75’21”). 2003

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking ?. Janne Rättyä (acc). Ondine ODE 1209-2. 2011

 

Jazztrio

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Loussier. Trio Jacques Loussier. Alpha ALPHA 014.

 

Video

 

Bach, J.S.: Goldbergvariaties BWV 988, Bewerking Sitkovetzky. Zilliacus/Persson/Raitinen strijktrio. Caprice CAP 21772 (dvd). 2004