Birtwistle: The triumph of time; Earth dances; Panic. BBC Symfonie orkest o.l.v. Pierre Boulez. Decca 478.4249 (79’37”). 1974/2001
Mogelijk was het de kennismaking in zijn jeugd met de Gymnopédies van Satie op de kunstenaar die door lord Gwonie (destijds voorzitter van de Britse Kunstraad) werd omschreven als ‘de leidende levende artiest in ieder medium’. Satie’s pianostukken kijken namelijk zijdelings terug op op hetzelfde onderwerp.
Gedurende de afgelopen vijftig jaar heeft Birtwistle de aard van zijn blik zowel verruimd als ingeperkt in uiterst boeiende verhandelingen over het voortschrijden van de tijd. Hetzelfde mythische verhaal wordt verteld vanuit verschillende perspectieven en betrekt ons in de complexiteit. Maar houdt ons ver van de details. Een motief wordt van diverse harmonische kanten belicht, niet om te zien dat het veranderingen ondergaat, maar louter ter wille van onze waarneming daarvan.
Birtwistle werkt in het monumentale en tijdloze; zoals zijn biograaf Cross zegt, hoeft: ”de onverbiddelijk modernistische buitenkant’ niemand te verblinden voor de melodiedraden die door een stuk als The triumph of time (1971) loopt. Het thema is ontleend aan een gravure van Pieter Bruegel de Oudere met een begrafenisprocessie en refereert aan Ligeti’s Le grand macabre, hoewel de Brit zich verre houdt van de zotheid van de Hongaar. Een herhaald saxofoonmotief en een lange melodie voor althobo ontaarden in compacte uitbarstingen van energie en blijven verder wat doelloos voortschrijden.
De monumentale Earth Dances dateren uit 1986. Ook hier werkt de componist met verschillende (zes) tijddlagen, elk met eigen constellaties van intervallen en toonhoogtes. Met Panic voor saxofoonsolo, drum kit en ensemble verblufte de componist in 1995 het Londense Last night of the Proms concert. Het ontaardde in een klein schandaal.
Boulez demonstreert in zijn in de loop der tijd gemaakte opnamen fraaie staaltjes van hoge orkestcultuur. Voor de Triumph of time is er een wat minder treffende opname van Howarth (Collins 813.872).