Brahms: Pianokwintet in f op. 34; Schumann: Strijkkwartet nr. 1 in a op. 41/1. Menahem Pressler met het Pacifica kwartet. Cedille CDR 90000170 (71’39”). 214, 2016
Het Pianokwintet uit 1862/4 vormt een hoogtepunt uit Brahms werken voor kamermuziek. Het is een grote broer van zijn pianotrio’s en pianokwartetten die hij daarvoor had geschreven. Tevens is het een poging om het dynamische toonbereik van Beethoven te combineren met de lyrische melodie van Schubert. Het resultaat is een spannend werk.
Het eerste deel heeft een duidelijk Sturm und Drang karakter en eindigt in een stemming die wordt gekenmerkt door een vastberadenheid om verdriet te overwinnen en vrede te vinden. Iets van die kalmte zet zich door in het langzame deel, een rustig gedeelte in driedelige structuur in Gis-groot.
Het dynamische percussieve derde deel is een van Brahms’ grootste scherzi; met een demonische, obsessieve ritmische motieven geeft Brahms zijn liefde voor Beethovens Symfonie nr. 5 te kennen. De finale begint met een langzame inleiding: kille, spookachtige motieven van de strijkers worstelen zich in de richtingvan het licht voordat dit deel zelf wordt ingezet met een stevige cellomelodie met klassieke klank en een Haydnachtig zelfvertrouwen. Het tweede thema is echter romantische van aard enig voorzien van een koortsachtig lyrisch pathos. Het is die duistere toon die uiteindelijk de overhand krijgt. De tragische stemming wordt bevestigd in de laatste passages van het presto coda.
Net als Arthur Rubinstein in zijn prachtopname met het Guarneri kwartet uit 1966 (RCA 09026-63067-2, RD 85669) heeft Menahem Pressler tot zijn oude dag (hij was 91 toen deze opname werd gemaakt) moeten wachten voordat hij dit werk aan zijn omvangrijke cd repertoire kon toevoegen. Iets van de verwachte ontlading is hoorbaar hier. De balans tussen dramatische en lyrische elementen is heel knap bereikt en de expressie van het langzame deel treft diep. Maar er dient ook te worden gezegd dat het eerste deel wat afgemeten verloopt en dat de finale wat nodeloos zwaar op de hand is uitgevallen. Vergelijk eventueel ook met Maurizio Pollini en het Italiaans kwartet (DG 419.673-2 (de favoriet uit de zoekgeraakte Vergelijkende Discografie) en Eliso Virzaladze en het Borodin kwartet (Teldec 4509-97461-2). Natuurlijk is hier ook de grote positieve inbreng van het in 1994 in Z. Californië opgerichte Pacifica kwartet van groot belang. Het bestaat uit Simin Ganatra en Sibbe Bernharardsson (v), Masumi Per Rostad (va) en Brandon Varnos (vc) en heeft inmiddels een behoorlijk aantal opnamen op zijn naam.
Aan zichzelf overgelaten geeft het aan Schumanns Strijkkwartet nr. 1 goed gestalte aan de afwisselende blijken van geagiteerde wildheid en kwetsbare broosheid, zij het dat die nog net wat sterker naar voren komen bij het Zehetmair kwartet (ECM 472.169-2).
Maar de vele bewonderaars van Pressler zullen blij zijn met deze uitgave en wie deze specifieke combinatie van Brahms en Schumann aanstaat, kan er ook gelukkig mee zijn.