Capella Reial de Catalunya en Hespérion XXI o.l.v. Jordi Savall: Llibre vermell de Montserrat. Anon.: ‘O virgo splendens hic in monte celso’, ‘Stella splendens in monte’, ‘Laudemus virginem mater est’, ‘Los set gotxs recomptarem’, ‘Splendens ceptigera’, ‘Polorum regina omnium nostra’, ‘Cuncti simus concanentes’, ‘Mariam matrem virginem’, ‘Imperayritz de la ciutat joyosa’, ’Ad mortem festinamus’, ’O Virgo splendens hic in monte celso’, ‘Quant ai lo mont cosirat’. Alia Vox AVSA 9919 (71’31”). 2013
Oude muziek specialist Jordi Savall heeft met zijn zangers en instrumentalisten pelgrimsliederen uit het Llibre Vermell opgenomen. Dit manuscript bestaat o.a. uit een tiental liederen in het Latijn, Catalaans en Occitaans en wordt bewaard in de Benedictijnse abdij van Montserrat in Catalonië, in de buurt van Barcelona.
Het gaat om een verzameling liturgische, informatieve en instructieve teksten rond de Mariaverering in Montserrat, verzameld tussen 1396-1399. Het manuscript moet rond 1399 zijn samengesteld. Oorspronkelijk bevatte het 172 aan beide kanten beschreven pagina’s, maar daarvan gingen 32 verloren; 6 Folio’s bevatten de muziek. De titel ‘Het rode boek van Montserrat’ duidt aan dat de verzameling in de negentiende eeuw van een rood kaft werd voorzien.
Het benedictijnerklooster van Montserrat was in de loop van de dertiende en veertiende eeuw namelijk uitgegroeid tot het belangrijkste klooster van het Koninkrijk Aragon, dat in de middeleeuwen een centrum van Europese cultuur was. Verhalen over wonderen die er gebeurden, maakten het zwarthouten Madonnabeeld (La Morena of Moreneta) tot een trekpleister.
Het Llibre Vermell, zo genoemd vanwege de rode fluwelen omslag die de pagina’s sinds de negentiende de eeuw bij elkaar houdt, bevat een handleiding voor de monniken van het klooster met daarin verzameld liturgische en informatieve teksten en aanwijzingen, o.a. gebeden, preken, liturgische teksten, verslagen van mirakels en officiële documenten rond de verering van dat Madonnabeeld, Volgens de legende, werd het beeld in 880 door herdersjongens gevonden in een grot, de plek waar later het klooster werd gebouwd.
Er zijn in totaal tien liederen opgetekend, canons of caças, meerstemmige liederen, waaronder één driestemmige en vijf rondedansen. De liederen uit het Llibre Vermell hadden klaarblijkelijk tot doel om de traditionele, wereldse liederen en dansen van de pelgrims te vervangen door devote liederen en dansen. Het merendeel van de liederen heeft dan ook een volkse klank. De monniken en musici hebben waarschijnlijk melodieën van bekende dansliederen gebruikt en die voorzien van Mariale teksten.
De opname van Jordi Savall kenmerkt zich door grote ingetogenheid. De zangers en musici zijn als het ware de pelgrims zelf, die met hun instrumenten zijn aangekomen in de kerk Beate Marie de Monte Serrato. Daar brengen zij de nacht door, en zingen en dansen op liederen, voor hen gemaakt en aangeboden door de monniken. De liederen verschilden onderling van stijl en varieerden van alledaags volks tot zeer verfijnd. Enkele konden als canon gezongen worden, maar de meeste waren rondedansen. Een treffend voorbeeld is het uitbundige ‘Los set goytxs recomptarem’ (de zeven vreugden), de Ballade van de Vreugden van Onze Lieve Vrouw.
De uitvoering van de liederen is verder ontdaan van alle gekunsteldheid. De instrumentale begeleiding is minder dominant aanwezig, waardoor de musici zich juist onderscheiden door het raffinement in hun spel en meer ruimte is voor nuance. Voorbeelden zijn het prachtig theatrale ‘Imperayritz de la ciutat joyosa’ (Keizerin van de vrolijke stad) en het verrukkelijk percussieve ‘Ad mortem festinamus’ (Wij omarmen de dood). De zangers verlenen aan deze uitvoering diepe, spirituele, kracht. Zo moet de ontroerende, driedelige, a-capella gezongen canon, ‘O virgo splendens’, destijds hebben geklonken in de kerk Beate Marie de Monte Serrato.