SOPHIE CARMEN ECKHARDT-GRAMATTE (1899-1974): VERGETEN VEELZIJDIGE

Wanneer Radio 4 niet een week lang in korte programma’s aandacht aan haar had besteed, was de Russisch-Duits-Canadese componiste Sofija (Sonia) Carmen Eckhardt-Gramatté waarschijnlijk volslagen onbekend gebleven in ons land. Hooguit wat insiders hadden van haar bestaan geweten. Een lot dat heel wat vrouwelijke componisten ten onrecht met haar delen. Omdat haar optredens als zeer begaafd violiste en pianiste ook al bijna negentig jaar achter ons liggen, wekt ze ook in dat opzicht geen enkele herinnering.

De biografische feiten zijn echter nogal opmerkelijk. De componiste, pianiste, violiste, een waar multitalent, werd 6 januari 1899 onder de naam Sofia Fridman-Kochevskaya in Moskou geboren als dochter van een pianolerares in het Tolstoi huishouden, leefde aanvankelijk in een Engelse Tolstoikolonie maar vertrok al vrij snel om haar muzikale talenten na de Russische revolutie verder te ontwikkelen zoals zoveel Russische emigranten naar Parijs, waar de aan het conservatorium vioolles had van Guillaume Rémy, pianoles van Chenée en compositieles van Chevillard en d’Indy. In 1914 – een hoogst ongelukkig moment - verhuizen haar moeder en haar zus met haar naar Berlijn waar ze voor het gezinnetje de kost verdient door in café’s op te treden

In de jaren twintig ondernam ze tournees door W. Europa om voornamelijk eigen werk te spelen. Ze werkte daarbij onder meer met pianist Edwin Fischer.

In 1920 trouwde zij met de expressionistische schilder Walter Gramatté die haar uiteraard enige keren vereeuwigde. Hun woonstee werd voor enige tijd Barcelona, waar ze indruk maakte op cellist Pablo Casals. Dirigent Leopold Stokowki ontdekte haar ook, nam haar mee naar de V.S. om haar in de gelegenheid te stellen eigen werken met het Philadelphia orkestvoor te stellen.

In 1934 hertrouwde ze met de journalist en geschiedkundige Ferdinand Eckhardt en vestigde ze zich in Wenen waar ze zich exclusief op compositie toelegde. In 1953 emigreerde het echtpaar naar Winnipeg in Canada om daar, volslagen onbekend, nog eens vol levenslust een carrière te beginnen. Op 2 december 1974 kwam de componiste tijdens een vakantie om bij een ongeluk in Stuttgart.

Voor zover deze nu te horen zijn wekken de composities een opvallend originele indruk van stijl en van combinaties. In Parijs behoorde het multitalent blijkbaar niet tot de invloedsfeer van de zussen Boulanger; eerder herinnert ze in haar vroege werk aan de vroege Weense expressionistische en de wat latere Groupe des six sfeer. Haar stem is markant en behoorlijk krachtig, maar ook heel lyrisch en treffend.

Wikipedia en andere nieuwsbronnen vertellen meer korte feiten over het leven van de componiste en verstrekken ook een vrijwel volledige lijst van het niet geringe aantal van haar werken. Officieel is nooit zoveel daarvan op cd uitgebracht, maar het is voldoende om een indruk te verkrijgen van de statuur van deze bijzondere vrouw.

Twee van de pianosonates dragen ondertitels: nr. 2 uit 1923 is Die Biskaya Sonate en nr. 4 uit 1931 Die befreite Sonate. De vijfde sonate uit 1950 heet ook Klavierstück en de zesde uit 1952 gaat door het leven als Drei Klavierstücke.

Discografie

Fagotconcert. Ellin met het Kamerorkest Manitoba o.l.v. Simon Streatfield. BIS CD 698.

6 Pianosonates. Marc-André Hamelin. Alta Air cd 9052.

De 10 Caprices voor soloviool. Jasper Wood. Analekta FL 23.149.

Daarnaast veel in eigen beheer door de Eckhardt-Gramatté uitgegeven materiaal.

Biografie

F. Eckhardt: Music from within (Manitoba Press).