PIAZZOLLA, ASTOR (1921-1992): MAN VAN DE TANGO
"Piazzolla's muziek is half sensualiteit, half zeer diepe emotie"
Het lemma Tango in de muziekencyclopedie
"Een sedert 1900 in Zuid Amerika ca. 1911 in Europa en de V.S. populaire Argentijnse gezelschapsdans in langzame 2/4 of 4/8 maat, oorspronkelijk van Afrikaansnegroïde afkomst, doch onder Spaanse invloed waarschijnlijk sterk veranderd. Tekst en melodie zijn melancholiek van aard. De tango is verwant aan de habanera. In de melodie verschijnt vaak het ritme de toonsoort is veelal mineur. De begeleiding van de dans wordt verzorgt door viool, bandonéon (ev. accordeon) en bas. In de kunstmuziek komen we de tango o.a. tegen bij Albéniz, Stravinsky, Hindemith en Krenek. Zie ook flamenco en yaravi."
In memoriam Piazzolla
Net als bij Mahler, net als bij Brecht was de ziel van de in 1992 overleden componist en bandoneïst Piazzolla omvangrijk en onvolmaakt. Om Neruda te parafraseren, een dichter, wiens eigen Latijn Amerikaanse geest in zijn zwarte, peilloze dieptes en zijn flitsen van verblindend licht grote overeenkomsten vertoont met die van Piazzolla, wordt diens muziek gekenmerkt door "de gebarsten verwarring van menselijke geesten.... uitgesleten als door zuur via handwerk, geïmpregneerd met zweet en rook, geurend naar lelies en urine, bespat door de verscheidenheid aan dingen, die we doen, legaal of illegaal... (Hij is) even onrein als onze kleren, als een lichaam met zijn voedselresten en zijn schande; met rimpels, waarnemingen, dromen, waakzaamheid, voorspellingen, liefdes- en haatverklaringen, stompzinnigheden, botsingen, idylles, politieke overtuigingen, ontkenningen, twijfels, beloftes..." (Pablo Neruda: Over onzuivere poëzie).
Astor Piazzolla drong ruwweg ongeveer tegelijkertijd in ons voordien tamelijk afgeschermde Westerse bewustzijn door als Neruda, Marquez, Vargas Llosa, Borges en die vele andere verrassende Latijn Amerikaanse stemmen. Hun werk schokte ons met zijn mengeling van bruutheid, magie, sensualiteit en menselijke oprechtheid. De vitaliteit van hun expressieve wereld, de emotionele bandbreedte daarvan, de kijk op de "condition humaine" zonder met de ogen te knipperen, het gevoel voor humor in de confrontatie met een vernietigend economisch en politiek bestaan - dat alles en nog meer gaf ons een schok, die aankwam als een briljante, levenwekkende pijnstoot. In de muziekwereld vormde de ontdekking van Piazzolla zoiets als het vinden van een exotisch en gevaarlijk potent verdovingsmiddel, een drug, die als een tweesnijdend zwaard zowel extase als de bitterste wroeging kon brengen.
Het moet wel een bijzondere muzikale geest zijn, die een enkele, kleine muzikale vorm als de tango kan verheffen tot een expressief vehikel met een dergelijke diepte en een zo groot bereik. De indruk, die overblijft nadat we zijn tango's hebben beluisterd, is er een van een volkomen en ingeboren en natuurlijke stem, waarvan de wortels even duidelijk in Buenos Aires liggen als die van Tschaikovsky in Moskou. Tot we met verbazing horen, dat Piazzolla, die weliswaar als bandonéonspeler in verschillende lokale bands begon en zelfs filmmuziek componeerde, niet het inheemse fenomeen was, dat men vermoedde, doch een uiterst gecultiveerd musicus, ooit in de jaren vijftig leerling van de beroemde Franse pedagoge Nadia Boulanger (leraar en vriendin van o.a. Françaix, Gershwin, Copland, Berkeley, Stravinsky, Harris en Piston - vooral dus voor Amerikanen dè bron van compositorische wijsheden - bien étonnés de se trouver ensemble) om zich te ontworstelen aan een populistisch imago. Hij woonde jaren in New York.
Piazzolla was een bijzonder vaardig componist van sophisticated instrumentale- en theatermuziek met een hechte greep op de muziektheorie en beschikkend over de praktische techniek om zijn ideeën te verwerkelijken. Maar zijn muziek bloeide op natuurlijker manier in de cafés en bars van de stedelijke centra in Argentinië dan in de concertzaal. Voor hem waren componeren en spelen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Onwillekeurig wordt men aan Bach en Ellington als voorbeelden van scheppende musici herinnerd, die nauwelijks of geen verschil zagen tussen improvisatie, compositie en interpretatie.
Hoe intensiever men zich bezighoudt met Piazzolla's muziek, des te meer treden de verrassende, kleine perversiteiten ervan aan het licht. Een vage, spontane tango loopt plotseling uit in een passage met contrapunt, die met een grondige strategie is opgezet en die zorgt voor een ambiance van beheerste rigeur in een muziek die overigens getuigt van een openlijk beleden erotische lyriek.
Piazzolla had met de Braziliaan Heitor Villa-Lobos een grote affiniteit met de harmoniek van J.S. Bach gemeen. Die harmoniek leidt altijd onherroepelijk naar een cadens en het is het wezen van Piazzolla's kunst om de realisatie daarvan op de meest geraffineerde manier te verwerken of uit te stellen. Het is dan alsof men tenslotte thuiskomt, maar dat thuis is niet meer hetzelfde: het huis is met de grond gelijk gemaakt, er wonen vreemden in de vertrouwde buurt waar je ooit als kind speelde. Terloops zijn ook invloeden van Bartók en Stravinsky te bespeuren.
Piazzolla's muziek is fundamenteel een tragisch statement. Komend in een tijd, waarin zoveel eigentijdse muziek hetzij is afgedwaald naar irrelevant formalisme, naar hol minimalisme of anders naar een hevige flirt met de commercialiteit, spreken deze tango's tot ons met de autoriteit van het ware gevoel. Hun wortels liggen zoals gezegd in de smeltkroes van de botsende culturen in Buenos Aires: Spaans, Duits, Joods, autochtoon Amerikaans, Italiaans. Het is een echte multicultuur, die nog niet is platgewalst of geneutraliseerd door zelfbewustheid. Het gaat dus om een ontdekking, die met de fijnste ontdekkingen het onverwachte, het veelzijdige, grillige en genereuze gemeen heeft.
De CD hype
Temidden van de tanende successen van de cd als brenger van alsmaar meer ijzeren repertoire valt binnen het nicherepertoire de plotselinge belangstelling voor de toegejuichte Nonino ambassadeur van de bandonéon en de Tango nuevo op: Piazzolla als cultfiguur. Het tangoo't in alle opnamestudio's. Tot Barenboim, Tilson Thomas, Kunzel, Kremer, Ma en John Williams aan toe bekommert men zich om Piazzolla Vaak gaat het daarbij om instrumentale aanpassingen en bewerkingen, die het oorspronkelijke instrumentarium "vervalsen". Soms gebeurt dat met verrassend positief effect, zoals bij het ondernemende Kronos kwartet en de fluitist Gallois met zijn gitaarpartner Söllscher. Soms echter leidt het ook tot een wat scheve blik op de materie, zoals bij Kremer, die 's componisten manier om folklorevormen te verrijken enigszins aan de buitenkant en van boven bekijkt. De "Dirty notes", de glissandi, krassen en vertragingen komen niet spontaan, maar lijken op weliswaar heel intelligente wijze van buitenaf te zijn aangebracht alsof Piazzolla niet alleen de tango, maar ook het componeren heeft vernieuwd. Anders gezegd: de muziek ruikt minder naar het café dan naar Ravel.
Curieus toont het Hamburgse "crossover" G-string kwartet meer gevoel voor deze wereld in een congeniale vervreemdingspoging. Wat overigens aan al deze opnamen ontbreekt, is de menselijke stem. Aan teveel van die opname ontbreekt trouwens ook het onmisbare attribuut: de bandonéon. Dan is sprake van een "Tango-light", die bij alle nobele bedoelingen snel verbleekt.
SELECTIEVE DISCOGRAFIE PIAZZOLLA
Concert voor bandonéon; 3 Tango's voor bandonéon en orkest. Astor Piazzolla en het Orchestra of St. Luke's o.l.v. Lalo Schifrin. Nonesuch 7559-79174-2.
Libertango; Adiós Nonino. Bacalov en Passarella met het Santa Cecilia orkest o.l.v. Myung-Whun Chung. DG 463.471-2.
Soul of tango. Yo-Yo Ma, Kathryn Stott, Astor Piazzolla e.a. Sony 63122.
El tango. Gidon Kremer en het Astor kwartet. Nonesuch 7550-79462-2.
Histoire du tango. Patrick Gallois en Göran Söllscher. DG 449.185-2.
5 Tango sensations. Astor Piazzolla en het Kronos kwartet. Nonesuch 7559-79254-2.
Rough dancer & the cyclical night. New tango kwintet. Nonesuch 7559-79515-2.
La Camorra. New tango kwintet. Nonesuch 7559-79516-2.
Tango zero hour. New tango kwintet. Nonesuch 7559-79469-2.
10 Tango's. G-String kwartet. Koch CD 3-6423-2.
3 Tango’s; Concierto Aconcagua; Adios Nonino, Oblivion. Mika Väyrynen e.a. met het Kuopio symfonie orkest o.l.v. Atso Almila. Finlandia 3984-29723-2.
Gitaarbewerkingen. Jorge Oraison. Etcetera KTC 1023.
Tango's voor kwintet. Buenos Aires kwintet. Teldec 9031-76997-2.
Tango's voor fluit en gitaar. Patrick Gallois en Göran Söllscher. DG 449.185-2.
Hommage a Piazzolla, Gidon Kremer (v), Paul Meyer (kl), Vadim Sakharof (p), Per Arne Glorvigen (band), Alois Posch (cb) e.a. Nonesuch 7559-79407-2.
Eight seasons (de 4 jaargetijden van Piazzolla en Vivaldi). Gidon Kremer met Kremerata Baltica. Nonesuch 7559-79568-2.
Maria de Buenos Aires. Gidon Kremer en Kremerata musica. Teldec 3984-20632-2 (2 cd’s).