RODRIGO, JOAQUÍN (1901 – 1999): ÉÉN MEESTERWERK

Buiten zijn geboorteland Spanje is Rodrigo een componist wiens roem louter op één werk is gebaseerd: het inderdaad prachtige Concierto de Aranguez uit 1939 voor gitaar en orkest dat nog steeds kan gelden als een van de beste concerten voor dat solo-instrument. Geïnspireerd door het prachtige Rococo paleis in Aranguez in Zuid Spanje heeft het werk haast de status van een talisman gekregen en zelfs briljante jazzgroten als Gil Evans en Miles Davis raakten er voor de jazzwereld met Sketches of Spain door geïnspireerd, net als bijvoorbeeld de Grimethorpe Colliery Band.

De al op 3-jarige leeftijd blind geworden Rodrigo toonde al als kind aan aangeboren muziektalent en werd van 1920-1923 in Valencia naar de compositieleraar Francisco Antich gestuurd. Later werd hij leerling van Paul Dukas aan de Parijse École normale de musique waar hij zijn landgenoot Manuel de Falla ontmoette die hem aanmoedigde. Na zijn huwelijk met de Turkse pianiste Victoria Kamhi in 1933 keerde hij voor korte tijd terug naar Spanje, maar toen hij een toelage kreeg, keerde hij naar Parijs terug om daar muziekwetenschap te gaan studeren.

Bij het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog in 1936 besloot hij in Parijs te blijven en pas na beëindiging van de vijandelijkheden ging hij opnieuw terug naar Spanje. De politieke houding van Rodrigo is altijd onduidelijk gebleven. Zijn vrienden beweerden dat hij altijd een uitgekookt iemand was die alleen maar lippendienst bewees aan het repressieve regime van Franco en in elk geval is geen twijfel mogelijk dat hij in regeringskringen de meest gevoerde Spaanse musicus was na de première van dat Concierto de Aranjuez in 1940.

Vervolgens werd hij bevestigd als de belangrijkste componist in Spanje, werd hij in 1944 benoemd als muzikaal adviseur bij de Spaanse omroep en twee jaar later als professor aan de Manuel de Falla leerstoel die speciaal voor hem was opgericht aan de Universiteit van Madrid.

Sinds dat moment leidde hij een mooi leven als academicus en als componist. Jammer genoeg bleef hij de succesformule van het Concierto de Aranjuez steeds herhalen in zijn latere, toch wel mindere concerten voor viool, piano, cello en fluit. Maar ongeacht zijn in tegenstelling tot met name Falla dominante conservatisme heeft hij de Spaanse muziekcultuur wel een grote dienst bewezen na de trauma’s van de burgeroorlog.

De gitaar is het instrument waarmee Rodrigo vooral wordt geassocieerd en hoewel hij zelf nooit dat instrument behoorlijk leerde bespelen had hij het voordeel van nauwe contacten met gitaristen van het kaliber van Regino Sainz de la Maza en Andres Segovia. Zijn muzikale nationalisme is van een andere orde dan dat van Falla, Albéniz en Granados – de grote drie van de Spaanse muziek. Waar dat drietal een grondige exploratie ondernam naar de wortels en de vormen van de Spaanse populaire- en kunstmuziek en die vormen overnamen in hun eigen muziek, was Rodrigo’s benadering veel generaliserender; hij was al tevreden met het scheppen van aantrekkelijke melodieën en ritmen die een vrij algemeen beeld geven van een zonnige atmosfeer en van de traditionele cultuur zonder een specifiek beroep te doen op de volksritmen.

Het Concierto de Aranjuez is vervuld van de geest van het Middellandse zeegebied en van een onderliggend verlangen naar een ouder en galanter Spanje. Dat conservatisme blijkt nog duidelijker uit de fraai evenwichtige Fantasia para un gentilhombre (1954), een eerbetoon aan de achttiende eeuw door een reeks door de Spaanse gitarist Gaspar Sanz in de baroktijd verzamelde dansen tot een gitaarconcert te verwerken. De ‘gentilhombre’ uit de titel is heel duidelijk Andres Segovia.

Selectieve discografie

Concierto de Aranjuez; 3 Piezas españolas; Invocacion y danza; Fantasia para un gentilhombre. Julian Bream met het Chamber orchestra of Europe o.l.v. John Eliot Gardiner c.q. het RCA Victor kamerorkest o.l.v. Leo Brouwer. RCA 09026-61611-2. 1982/1987

Concierto de Aranjuez; Fantasia para un gentilhombre; Concierto para una fiesta. David Russell met het filharmonisch orkest Napels o.l.v. Erich Kunzel. Telarc CD 80459. 1997

Concierto de Aranjuez; Fantasia para un gentilhombre; Cançoneta; Invocacion e danza; 3 Pequeñas piezas. Pepe Romero, Augustin Léo Ara met de Academy of St. Martin-in-the-Fields o.l.v. Neville Marriner. Philips 438.016-2. 1992