Sergiu Celibidache: Stokebrand en filosoof. Documentaire van Norbert Busè. ArtHaus 101.661 (dvd 52’ + 30’). 2011
In een samenwerking tussen het ZDF en Arte werd in 2011 door Norbert Busè een fascinerende filmdocumentaire gemaakt over leven en werk van de Roemeens/Duitse dirigent Sergiu Celibidache (. Na een korte inleiding wordt op vrij minutieuze wijze in acht korte hoofdstukken zijn levensloop geschilderd. Vanaf het feit dat de ambtenaar van de burgerlijke stand in Roman zijn feitelijke naam Celibidachi 28 juni 1912 verkeerd in het geboorteregister noteerde tot zijn dood 14 augustus 1996 in Frankrijk is zijn leven met mythen omgeven. Als jongeman begon Celibidache als student in Boekarest en Parijs, later volgde een studie wiskunde en filosofie in Berlijn afgerond met een proefschrift over Josquin Desprez, maar de levende muziek bleek verlokkender evenals het streven was om dirigent te worden. Hoewel hij vroeg aanleg toonde, kreeg hij weinig kansen op hoog professioneel niveau.
Het geluk kwam hem te hulp. In de verwarde situatie aan het einde van W.O. II werd in 1945 bij het Berlijns filharmonisch orkest na de plotselinge dood van Leo Borchard en de uitschakeling van Wilhelm Furtwängler die voor collaboratie met het Naziregime een dirigeerverbod had gekregen, was een vervanger gevraagd, hoewel hij daarvoor wel zijn c.v. heeft aangepast. Hoe en waarom juist Celibidache uitverkoren werd, blijft in nevelen gehuld; in ieder geval had hij geen besmet oorlogsverleden wat van menige andere Duitse of Oostenrijkse dirigent niet kon worden gezegd.
In ieder geval vervulde ‘Celi’ ad interim tot 1952 deze rol in Berlijn. Hij stond daar in zijn jonge jaren inderdaad bekend als een fanatieke, veeleisende, maar ook fraaie resultaten bereikende stokebrand. Na zijn met enig rumoer en conflicten omgeven ontslag nam zijn loopbaan een vrij onbekende loop van Venezuela tot Zweden, maar in 1973 dook hij op bij het Frans Nationaal orkest en in 1975 keerde hij naar Duitsland terug als chef van het SWR symfonie orkest in Stuttgart. Daarna volgde de laatste fase van zijn loopbaan vanaf 1979 bij het Münchens filharmonisch orkest.
Celibidache stond zijn hele leven enerzijds bekend als er veeleisend en precies op het precieuze af, anderzijds als heel afstandelijk wijsgerig. Probleem was dat hij een bloedhekel had aan het maken van opnamen omdat die door allerlei manipulatiemethoden oneerlijk zouden zijn. Het gevolg is dat we uit zijn vroege Berlijnse tijd over weinig materiaal beschikken, maar dat zijn periode in Stuttgart goed is gedocumenteerd door DG in de cd albums 453.139-2 en 439.194-2 op 6 cd’s met 2 bonus extra’s. In München ontfermde Sony over veel belangrijk geluids- en gelukkig ook beeldmateriaal, in het bijzonder zijn traag uitgevoerde Brucknersymfonieën.
Op deze dvd kunnen we aan de hand van boeiende beeldfragmenten indrukken opdoen van de Roemeense jeugd- en studieperiode, de heftige Berlijnse tijd, het zwarte gat dat daarop volgde, de bijzondere kwaliteiten van de dirigent, zijn rol als docent bij mede filosofisch getinte masterclasses (waarin studenten op weg naar een dirigentschap werd aangeraden vooral veel kamermuziek te spelen), impressies van de vader van de dirigent, het privéleven van de dirigent en zijn Münchense tijd.
Aanvullend zijn er interviews met Celi’ zuster Irina-Paraschiva Celebidachi, zijn zoon Serge Ioan, Daniel Barenboim, Michael Ballhaus en anderen.
Zo is een mooi afgerond, bijzonder informatief beeld ontstaan van de altijd wat ondoorgrondelijke, buitengewoon boeiende persoonlijkheid van de waarachtig grote dirigent van wie de filosofische opmerking “Die Welt hat es bis heute noch nicht erfahren: Die Musik ist nicht nur schön. Das Schöne ist der Köder zur Musik. Musik ist wahr!”