DISNEY: FANTASIA
Disney, Walt: Fantasia; Fantasia 2000; Fantasia legacy. Documentaire van Ford Beeche, Jim Handley en Hendel Butoy. Muziek uitgevoerd door het Philadelphia orkest o.l.v. Leopold Stokowski c.q. het Chicago symfonie orkest o.l.v. James Levine. Disney Z1D D888113 (185’, 4:3, geluid 1.0, 2.0, regio 2). 1940/2000 Citaat uit de Speelfilm encyclopedie: “Fantasia (1940 – USA, 120’). Een achttal bekende klassieke meesterwerken is door Disney en de zijnen in tekenfilmbeelden omgezet. Het idee voor deze film afkomstig van de wereldberoemde dirigent Leopold Stokowski die de muziek voor de eerste versie zelf dirigeerde. De film bracht Disney destijds aan de rand van de afgrond: niemand wilde hem zien. Pas in de jaren zeventig bracht hij zijn geld op. De film heeft nu een spiksplinternieuw Dolby stereo geluidsspoor dat bovendien digitaal is opgenomen. Een meesterwerk zonder weerga”.Als tiener zag ik het origineel kort na de 2e Wereldoorlog in een Eindhovense bioscoop en ik weet nog diep onder de indruk te zijn, hoewel ik besefte dat de behandeling van de muziek nogal omstreden was. Maar in de ruim zestig jaar na de première blijkt dat de muziekwereld nogal ten onrechte op deze film neerkeek. Stravinsky, die aanvankelijk blij was dat zijn Sacre du printemps een onderdeel van het geheel vormde, sprak later van ‘een geen weerstand biedende imbeciliteit’. Ongetwijfeld had dat ook te maken met naoorlogse anti-Amerikaanse sentimenten. Misschien dat het publiek de incidentele vulgaire momenten had vergeven en de durf en de geïnspireerde invallen had bewonderd als het een film van Soyuzmultfilm uit een Oost Europese studio was geweest.Gedurfd was het project zeker; het was geconcipieerd toon tekenfilm cartoons niemendalletjes van vijf minuten lengte waren toen Disney nog slechts één volwaardige film had gemaakt. Maar hij maakte gebruik van allerlei nuttige hulpmiddelen om bekende brokken klassieke muziek toegankelijk te maken voor kinderen en ouderen die er moeilijk toegang toe vonden. Voor velen moet Fantasia meer sluizen van muziekliefde hebben geopend dan de leukste pianoles.Natuurlijk gelden ook bezwaren en zijn er problemen. Stokowski zou Stokowski niet zijn geweest als hij de muziek niet naar zijn hand had gezet met arrangementen, drastische coupures en elementair slechte ingrepen. Maar die weerspiegelen de Amerikaanse smaak uit die tijd. Des te interessanter dat flankerend ook de nodige achtergronden van het project worden getoond.Het kitscherige Arcadia van de minst vergeeflijke episode, de Pastorale, was aanvankelijk bedoeld bij Pierné’s Cydalise, maar werd tenslotte bij wijze van compromis door Beethoven vervangen. Andere segmenten werden helaas helemaal geschrapt. Het begeleidende filmgedeelte onder de titel Legacy laat een frappante reconstructie zien van de Walkürenritt en de Zwaan van Tuonela zoals die was bedacht door Kay Nielsen, de Deense Arthur Rackham.Maar geen blijk van reconstructie is de haast futuristisch aandoende vijfkanaals soundtrack uit 1940. De overgeleverde versie werd in de jaren vijftig via een telefoonlijn doorgegeven en in Dolby Digital Surround geremasterd. Dat het resultaat nogal dunnetjes klinkt, kan na die behandeling haast niet anders.Surround Sound is natuurlijk geen enkel probleem bij Fantasia 2000. Het Chicago orkest zal zelden zo passend zwoel hebben geklonken als bij deze gelegenheid. Ook het beeld is op zichzelf prachtig, maar het resultaat als geheel maakt een wat synthetische, gemanipuleerde indruk. De cartoon veteraan Hirschfeld situeerde de Rhapsody in blue in het New York uit de jaren dertig en de walvissen die er in De pijnbomen van Rome met de haren (!) zijn bijgesleept, glijden surrealistisch door de Poolzee. Carnaval des animaux tenslotte begeleidt een ballet met flamingo’s dat wordt verstoord door een rebel. Het semi-abstracte gedeelte uit Beethovens Vijfde komt meer gewrongen over dan het origineel en in de Vuurvogel suite lijkt Mount St. Helen kleintjes na Nacht op de kale berg. Het sprookje van Andersen wordt begeleid door Shostakovitch’ 2e pianoconcert in een gemaltraiteerde versie, maar wat zou het voor kleine kinderen. En dan is daar die ramp met de Pastorale stijl: nu zijn het Elgars Pomp and circumstance marsen die vreemd zijn gearrangeerd door Peter Schickele (alias PDQ Bach) om te passen bij de geschiedenis van Noach met Donald Duck.Een kniesoor die daarover valt. De film vormt nog steeds een krachtig wapen in de strijd om jongelui duidelijk te maken dat klassieke muziek ook ‘gaaf’ kan zijn.