Gould, Glenn: The Russian journey 1957. C Major 714108 (dvd, 55’52”). 2013
In 1955 overrompelde Glenn Gould de Canadese en Amerikaanse muziekwereld met zijn werkelijk heel bijzondere piano opname van Bachs Goldbergvariaties. Het duurde nog tot 1957 voordat Philips die in licentie in een goedkope serie (!!) uitbracht. Er circuleert zelfs een eerdere opname uit 1954 van de Canadese omroep (CBC PSCD 2007).
Nadat de Russische pianist Emil Gilels en violist David Oistrakh een succesvol bezoek aan de V.S. hadden gebracht, leek het redelijk om een tournee van een bijzondere solist van het Amerikaanse continent naar Rusland voor te bereiden in een periode waarin de Koude Oorlog rond Chroetsjof en Breznev op zijn hevigst was.
Met de wat moeizame voorbereidingen van die tournee waarvoor Gould was uitverkoren, begint deze documentaire.
Wanneer begin mei die reis naar Moskou begint zien we de pianist in Moskou tijdens een warme zomerdag met zijn karakteristieke pet op, dikke winterjas aan, sjaal om en handschoenen aan uit het vliegtuig stappen. De voor hem bestemde hotelkamer met een eenpersoonsbed wordt afgekeurd, zodat hij tenslotte naar zijn zin in de Canadese ambassade wordt ondergebracht.
Wat volgt, is een door een team van Yosif Feyginberg met een zevental medewerkers samengestelde filmdocumentaire met afwisselend originele zwart/wit en later ingelaste kleurbeelden waarin we nu eens Gould fragmentarisch zien en horen optreden, dan weer een opeenvolging van bekende (Vladimir Ashkenazy en Mstislav Rostropovitch) en onbekende oorgeuigen aan het woord ontmoeten.
We leren daaruit eerst dat Bach anno 1957 min of meer verboden was omdat hij ook gewijde muziek heeft geschreven en dat hij – wanneer al uitgevoerd – zijn muziek in de Russisch romantische stijl werd gespeeld. Verder hoe ingrijpend de Sovjet dictatuur ook in het muziekleven ingreep.
Goulds eerste optreden in Moskou, uiteraard met Bach, was maar matig bezocht, maar in een nog mobieltjes en internetloze tijd verspreide zijn faam zich snel en volgende optredens zorgden voor bomvolle zalen, waarin de luisteraars werden geconfronteerd met een verrassend nieuwe Bachstijl, gepresenteerd vanaf Goulds bekende eigen lage stoel achter Steinway’s.
Dat beeld herhaalde zich later in Leningrad, eerst in de kleine zaal van het conservatorium, daarna in de grote en tot slot in de filharmonie. Amerikaanse en Russische krantenverslagen waren juichend, het publiek omarmde ‘de alien van Mars’ die zoveel nieuwe, waardevolle inzichten meebracht en introduceerde hartelijk.
Verrassend is dat Gould niet alleen Bach in zijn bagage had, maar ook met lezing en al een pleidooi hield voor de Tweede Weense School en tot aanvankelijke verbijstering ook werk van Krenek, Berg en Webern introduceerde. Omgekeerd engageerde hij zich ook in de uitvoering van Russische muziek: Shostakovitch’ pianokwintet en Prokofievs zevende pianosonate.
Tussendoor zien we de pianist in winterkledij door Moskou en Leningrad slenteren en horen we van alle opgevoerde talking heads alleen maar bewonderende lofprijzingen. Men kan het ook jammer vinden dat geen enkel werk volledig tot klinken komt en dat het pianogeluid bij de filmopnamen nogal rammelend is. Gegeven de omstandigheden kon dat ook haast niet anders.
De vele Gould fans zullen dankbaar zijn voor elke snipper beeld en geluid met en over hun idool en deze dvd is daarbij een nuttige, waardevolle aanvulling.