JANINE JANSEN. Documentaire van Paul Cohen. Bonus cd met fragmenten uit: Beethoven: Vioolconcert; Bach: Sinfonia’s nr. 5, 9 en 11; Chaconne uit Partita nr. 2; Britten: Vioolconcert. Met resp. De Duitse Kammerphilharmonie Bremen o.l.v . Paavo Järvi c.q. Maxim Rysanov (v) en Torleif Thedéen (vc). IDTV/ntr DS 93368 (dvd, 87’33”). 2010
Boven het interview dat ik 21 maart 2001 voor het boek Spraakmakende strijkers (Gopher, 2001) met Janine Jansen maakte, staat als titel ‘ Spontaan en intuïtief violiste’. Het zal nauwelijks verbazen dat die titel, al aan het begin van haar vrij komeetachtige, maar even onderbroken carrière alleen maar meer betekenis heeft gekregen. Destijds, niet zolang nadat ze haar opleiding aan het Utrechts Conservatorium had voltooid en ze me heel positief met haar cellospelende broer was opgevallen als soliste in het Dubbelconcert van Brahms met het Conservatoriumorkest o.l.v. Viktor Libermann imponeerde ze al als een echt ‘muziekdier’.
Wie haar optredens heeft bijgewoond, niet alleen als soliste bij een orkest, maar ook tijdens haar aan kamermuziek gewijd festival na Kerstmis, moet dat ook ervaren hebben. Die gedrevenheid, dat engagement. Muziek is blijkbaar alles voor haar en daarbuiten had ze tijdens dat interview ook weinig tekst.
Haar snel aansluitende internationale succes bracht veel, vaak verre reizen met zich mee en – vooral in de V,S. – veel opzitten en pootjes geven als vooral door de muziekindustrie opgelegd verplicht nummer. Wie zich zo in handen van de commercie begeeft, moet de nare consequenties voor lief nemen. Die industrie gaat het heel nadrukkelijk vooral om marketing successen waarbij het persoonlijk lot en de belasting van de te vermarkten kunstenaar nauwelijks een rol spelen. Het gaat er bikkelhard aan toe. Vooral uit de zangwereld zijn voorbeelden bekend van in de knop geknakte veelbelovende mensen omdat daar ook dirigenten met meteen te zware rollen te veeleisend zijn. Eén voorbeeld uit velen is de sopraan Elena Suliotis, die voor een Decca opname van Verdi’s Nabucco als voortreffelijke Abigaile werd ingezet en van wie kort daarna nooit meer iets is vernomen. Zo’n vaart zal het gelukkig met Janine Jansen niet lopen en het is geruststellend dat haar festival eind 2010 gewoon doorgaat.
De documentaire van Paul Cohen is in de bioscoop en op tv vertoond, dus zeker in muziekkringen bekend. Daarover hoeft hier dus niet veel meer te worden gezegd. De film is in twaalf hoofdstukken verdeeld en begint met een uitvoerige impressie van de opname van Beethovens Vioolconcert in Bremen. Brokken uit de tot dan toe 39 ‘takes’ van het eerste deel zijn aan de orde, met bijzondere aandacht voor de orkestinzet na de cadens. Er zijn ook beelden vanuit de controlekamer. Zichtbaar is het volkomen engagement van de soliste (of is dat een gevolg van de aanwezigheid van een camera?).
Dan volgt een deel over de enorme invloed in Janines vormende jaren tussen 1992 en 1996 van leraar Philipp Hirschhorn. We krijgen beelden plus commentaar van de 16-jarige en componist Viktor Kissin. Vervolgens de voorbereiding voor de glossy Janine met onder meer uitgever Bruger en platenbons Popma van Universal; alle commerciële registers worden opengetrokken en de muziekliefhebber zal dit gedeelte met klater in de film flashbacks daarop te lang vinden. Dan een overgang naar Serajevo met een foto/filmsessie, gedeelten van een uitvoering van Schuberts Der Tod und das Mädchen, nietszeggend interviewtje met een oude James Bond speler, hotelkamers, waarna we naar Bremen reizen voor meer Beethoven, naar Amsterdam, naar Berlijn voor een fotosessie (ook wat lang uitgevallen). In de Teldec (niet Teldex) studio is Janine bezig aan een opname van Bachs bekende Chaconne. Hier zien we haar streven naar perfectie (ingevoegd is een vroegere vraag aan Hirschhorn: “heb je ooit perfect gespeeld?” waarop hij lachend geen antwoord geeft). Hier zien we de violiste even gefrustreerd en zelfs boos omdat die perfectie niet wordt bereikt. In leuke chronologische volgorde zien we de violiste vanaf zevenjarige leeftijd bij Coosje Wijzenbeek en haar Fancy Fiddlers.
De fragmenten van haar optreden in Praag met een Rapsodie en het Eerste vioolconcert van Bartók, ook met Järvi hadden best langer mogen zijn. Datzelfde geldt voor het Pianokwintet van Franck dat volgt. Tussendoor weer de triomfantelijke, feitelijk meedogenloze Popma die oppijpt over de cd verkoopsuccessen na de lancering van het blad Janine die ook is vereeuwigd, Volgen meer taferelen van reizen, hotelkamers, een feestdiner, opzitten en pootjes geven. Tot slot is daar de vermoeide violiste terugreizend naar huis in Soest en zien we de voortekenen van haar burn-out. Overigens: de commentaren die Rachlin en Rysanov geven zijn interessanter dan die van Janine.
De tweestrijd tussen voluit musiceren en de commercie komt mooi uit de verf. Behalve in haar glansrol als soliste en kamermuziekspeelster leren we verder weinig over de persoon van Janine. Of ze de tijd neemt voor een goed boek of een mooie film, wat ze doet om te ontspannen blijft in het duister. Maar eigenlijk mogen er ook best geheimen blijven bestaan. De muziekfragmenten zijn ontleend aan eerder in de cd rubriek besproken opnamen. De Beethoven- en Brittengedeelten komen van Decca 478.1530 uit eind 2009; het gaat om het eerste deel uit Beethovens Vioolconcert en de Passacaglia uit dat van Britten, de Bachfragmenten van Decca 475.9986 uit 2007, alleen heetten die Bachfragmenten toen nog Twee- en Driestemmige Inventionen geheten, hun terechte betiteling. Violist Maxim Rysakov en cellist Torleif Thedéen verlenen daaraan hun medewerking. Maar in de beroemde Chaconne uit de solovioolpartita horen we Janine natuurlijk in volle glans alleen. Voor de rest van dit Bachgedeelte gaat het om heel geslaagde arrangementen van klavecimbelwerken uit de Inventionen voor twee of drie strijkers bewerkt zonder dat veel aan de oorspronkelijke tekst hoefde te worden veranderd afgezien van het transponeren van een octaaf. Verbeelding en spiritualiteit zijn hier troef in de realisatie.
Zo wordt hier inhakend op de populariteit van de violiste onder de titel JANINE boeiende waar in een beperkte uitgave tegen een aantrekkelijke prijs aangeboden Alleen een wat uitgebreidere, nadere toelichting per boekje moet men missen.