El sistema. ‘Muziek die het leven verandert. Documentaire film van Paul Smaczny en Maria Stodtmeier over de Venezolaanse muzikale opvoedsysteem gericht op de minderbedeelde jeugd Euro Arts 205.695-8(dvd, 100’+ 9’). 2009
Aan de hand van José Antonio Abreu, politicus, musicus, econoom wordt men in deze documentaire, die men liefst moet bekijken voordat men die andere documentaire, The promise of music (DG 073-442-7) onder de loep neemt, worden we nader geïntroduceerd in El sistema, het vooral op de jeugd uit de sloppenwijken uit de Venezolaanse steden gerichte educatieve muzieksysteem. In een land met zo’n 27 miljoen inwoners bestaan zo’n 184 centra waar in totaal een kleine 275.000 kinderen praktische instrumentale muzieklessen krijgen. Waar de DG opname zich vooral richt op het topje van de zo ontstane piramide, het Simón Bolívar symfonie orkest met de nu al legendarische dirigent Dudamel en de Europese tournee van dat ensemble met o.m. Beethovens Eroica op het programma, geeft de nieuwe dvd meer inzicht in de breedte van El sistema, van de vaak uit sloppen- of door gangsters en bendes bedreigde, zo niet beheerste wijken in de grote steden, niet alleen in Caracas. Met dat systeem werd in 1975 begonnen.
Hoe ellendig of tenminste armelijk het dagelijks bestaan van die kinderen meestal ook is, het heeft iets hartverwarmends en inspirerende te zien en te horen hoe belangrijk (klassieke, maar ook de betere Zuid-Amerikaanse) muziek wordt gebruikt om wat te bereiken in de maatschappij en te ontvluchten aan de armelijke, bedreigde dagelijkse situatie.
Dat zo’n systeem daar succes heeft, is goeddeels te danken aan de mix van rassen die elkaar niet naar het leven staan en aan de algemene Latijnse (tropisch Spaanse) inslag van de bevolking die veel ongeremder, spontaner is dan bij ons kille Noorderlingen. De Romeinse geschiedschrijver Tacitus noteerde over ons al Frisia non cantat en in 1926 had Willem Pijper het over onze povere ‘harmonium muzikaliteit’.
Er wordt daar van nature veel vlotter meteen gezongen, gedanst en naar hier blijkt ook op gemusiceerd op door het systeem gefinancierde instrumenten en leraren. Het begint soms met kartonnen strijkinstrumenten. Niet ten onrechte luidt de ondertitel van de documentaire Music to change life.
Uitgebreid wordt in deze documentaire ingegaan op de mogelijkheden en kansen die heel jonge kinderen al krijgen in deze centra, hoe ze les krijgen en in de muziek groeien om in het beste geval in een groot jeugdorkest te worden opgenomen met als topje van deze piramide het bekende Simón Bolívar orkest. Dat alles vergt veel geld. Dankzij de connecties van Abreu wordt 70 tot 75% daarvan door de overheid verschaft. Over het ontbrekende kapitaal wordt gezwegen. Het komt mogelijk uit sponsoring en recettes.
Als medeoprichter komt ook Frank de Polo, rondrijdend in een oude afgebladderde ‘vette Amerikaanse bak’ in beeld. Maar het zijn toch vooral de kinderen die het verhaal vertellen en muzikaal illustreren. Hun aanstekelijke enthousiasme heeft iets ontroerends. Zo bescheiden alles in muzikaal opzicht aan het begin klinkt (valse intonatie bij strijkers), zo vrijwel perfect klinkt het in een later stadium (jongen die geweldig de trompetsolo aan het begin van Mahler V speelt). El sistema is een prachtige documentaire die het verdient bekeken en beluisterd te worden. Van hoge verantwoordelijke instanties (om ze tot navolging te brengen) via muziekscholen tot ouders met hun musicerende kinderen. Het gesproken Spaans is via ondertiteling in diverse ons vertrouwder talen goed te volgen.