Adams: Doctor Atomic. Gerald Finley, Jessica Rivera, Eric Owens, Richard Paul Fink e.a. met het Nederlands philharmonisch orkest en het Koor van de Nederlandse opera o.l.v. Lawrence Renes. Regie: Peter Sellars. Opus Arte OA 0998D (2 cd’s, 3u 50’). 2008
De verrassende opvoeringen van deze opera waren aanleiding om nog eens Robert Jungks boek Heller als tausend Sonnen over de aanloop naar de ontwikkeling van de atoombom door te lezen. Verder snuffelde ik nog eens in de tekst van het toneelstuk In der Sache J.R. Oppenheimer van Heinar Kipphardt.
Al was het maar om nog eens terug te halen hoe die zo briljant begonnen en nogal tragisch eindigende geschiedenis rond de hoogbegaafde fysicus Richard Oppenheimer (1904-1967) verliep na een vrij onschuldig beginnende wetenschappelijke loopbaan. De uitdagingen zowel als de dilemma’s van zijn werk moeten enorm zijn geweest. Want waar ging het om?
Het ging om de ontwikkeling van de eerste uranium (A) bom in het Manhattan Project van 1943-1945. In een geheim laboratorium in Los Alamos (New Mexico) waar hij omringd was door andere geleerden en hoge militairen. Toen al besprak hij met zijn medewerkers de grote gevaren van nucleaire wapens en de mogelijkheden om de nieuwe ontdekkingen te gebruiken voor vredesdoeleinden. Hij pleitte ook voor de beschikbaarstelling van details voor werkelijk alle geïnteresseerden.
Naderhand, in 1946, werd hij voorzitter van het raadgevend comité van de commissie voor atoomenergie, maar werd in 1954 ontslagen wegens vermeende communistische sympathieën: een valse beschuldiging. Ook de aantijging dat hij de vervaardiging van de waterstofbom zou hebben vertraagd, bleek onjuist.
Het gaat hier dus om een ongeveer geniaal geleerde die als een soort niet door een hogere hand als in Goethe’s Zauberlehrling (of Dukas’ L’apprenti sorcier) werd behoed voor het ontketenen van een dramatische ontwikkeling van nucleaire oorlogsmiddelen.
Een boek, een toneelstuk en nu dus ook een opera over dit apocalyptische gegeven biedt stof en mogelijkheden te over. Na Nixon in China (1987) en The death of Klinghofer (1991) vond Adams hier een gegeven vol dramatische mogelijkheden. De eerste akte handelt een maand voordat de eerste test plaatsvindt, de tweede op de bewuste dag zelf en de derde geeft een inzicht in de gedachten van het moment dat de bom serieus wordt ingezet.
De tekst van Peter Sellars zit goed in elkaar en geeft de zangers prachtige mogelijkheden om Oppenheimer zelf, zijn vrouw, generaal Groves, kapitein Nolan en andere dragende figuren te profileren. Gerald Finley schittert zelfs extra in de hoofdrol.
Gelukkig dat die tekst, aangevuld met gedichten van Donne en Rukeyser, het stuk zo goed draagt, want de onderliggende muziek is helaas nogal slappe thee en zeker niet Adams op zijn best. Wel zetten Renes en het Ned.Ph.O. zich enorm in om er het beste van te maken. Maar dat die muziek niet geweldig, zelfs teleurstellend is, blijkt uit de onlangs verschenen opname van de Doctor Atomic symfonie door het St. Louis symfonie orkest onder David Robertson (Nonesuch 7559-79932-8), waaruit blijkt hoe retorisch hol en goedkoop die muziek op zich eigenlijk is. Daarvoor hoeft men deze verder prachtige dvd’s niet aan te schaffen. Het programma is als gebruikelijk aangevuld met een interview met Sellars, een mini documentaire, portretten van de uitvoerenden en een geïllustreerde samenvatting.