Bach, J.S.: Matthäus Passion BWV 244. Benedikt Kristjánsson (t., evangelist), Joanne Lunn (s), Andreas Wolf (b., Christus), Delphine Galou (a), Christopher Watson (t), Tomáš Král (bs), het Roder jongenskoor en Holland Baroque. Vpro.nl/winkel (concertfilm dvd, 2u. 55’) Extra: documentaire De Matthäus missie van Reinbert de Leeuw van Cherry Duins (dvd, 75’) en de complete cd opname (2u. 52”52"). 2016
Donderdag 13 april 2017 zendt NPO 2 de documentaire De Matthäus missie van Reinbert de Leeuw om 23:00 uit, gevolgd door de Matthäus zelf vrijdag 14 april om 13:00. De documentaire draaide trouwens al in verschillende bioscopen. Maar wie dit later pas leest, heeft daar weinig aan en is aangewezen op de dvd’s en cd’s zelf die als totaalpakket via vpro.nl/winkel ä raison van €29,95 pus evt. verzendkosten voor niet-VPRO leden te bestellen zijn.
Het gaat om een uitvoering op 16 maart 2016 van de obsessieve Bachbewonderaar De Leeuw die zich al eeuwig met het werk bezig houdt en er zelf over zegt: “Ik weet zeker dat het stuk anders moet klinken dan ik het altijd heb gehoord”. Daarbij gaat het hem niet om een fanatiek summum aan authenticiteit. Tenslotte zijn de muzikale beleving en –waarheid best plooibaar. Hij koos voor aparte solisten, twee koren met zestien zangers en een klein barokorkest.
Alle waardering voor evangelist Benedikt Kristjánsson die tegelijk verteller, protagonist en celebrant is. De Christus van Andreas Wolf is heel kernachtig, maar heeft wat weinig diepgang en toont weinig echte agonie van zijn ziel. Bij de overige solisten munten vooral sopraan Joanna Lunn en alt Delphine Galou uit. Gelukkig heeft de tenor weinig moeite met coloraturen.
Daarnaast maakt de dirigent erg veel werk van de koralen die hij een duidelijk verhalend karakter geeft. Een hoogtepunt is het a cappella gezongen ‘Wenn ich einmal soll scheiden’. Daarentegen klinkt een tussenwerpsel als ‘Wohin?” wat timide, net zoals de violen in ‘Erbarm es Gott’ feller hadden gekund.
Holland Baroque klinkt mooi slank en de instrumentale obbligati zijn fraai afgewerkt.
Nederigheid en ingetogenheid zijn de belangrijkste eigenschappen van deze bijzondere verklanking.
Nu is deze dvd uitgave niet alleenzaligmakend, want het is logisch dat er eerdere, ook boeiende waren. Daaronder drie Nederlandse, een standaardversie van Pieter Jan Leusink (Amsterdam Classics AC 20050 of 30110) 2004 uit de Arnhemse Eusebiuskerk, een wat zwakke van Ton Koopman (Challenge CCDVD 72233) 2005 uit de St. Joris kerk Amersfoort, een bijzondere vrij traditionele van Iván Fischer Concertgebouw 2012 (ArtHaus 101676), naast de echt verouderde van Karl Richter (DG 073-414-9) uit 1971, een niet onaardige van Stephen Cleobury (Brilliant Classics 99781) in de King’s College kapel, 1994, een redelijke van Georg Christoph Biller (Accentus Music ACC 20256) uit 2012, eentje van Enoch zu Gutenberg (ArtHaus 100268) met Jard van Nes, een acceptabele van John Nelson (Ideale Audience SDG 3079654) en een qua koorzang erg fijne van Peter Dijkstra 2013 (BR Klassik 900509) uit 2011.
Maar wie echt een aparte, bijzondere Matthäus Passion wil zien en horen, moet eens afstemmen of de scènische versie van Peter Sellars en Simon Rattle in de Berlijnse filharmonie (Berliner Philharmoniker BPHR 140021) uit 2010. Sellars sprak van een ‘transformerend ritueel dat ruimte en tijd overstijgt’. Wat hij op zijn minst bereikte, was dat het publiek actiever ging deelnemen en moreel meer werd geëngageerd.
Bij de reportage van een concert, zoals dat in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, zitten de luisteraars altijd verder van het podium en zijn ze eerder waarnemers.
Het loont ook de moeite om eens te kijken naar de balletversie van John Neumeier (3 dvd’s, ArtHaus 101.511) uit 2005. De Amerikaanse choreograaf en danser is zelf Christus en zijn team dansers maakt gebruik van liturgische gebarentaal in een choreografie vol symboliek. Het is el een hele zit van drie en een half uur. Gezongen wordt door Mitsuko Shirai, Marga Schiml, Peter Schreier en Bernd Weikl onder dirigent Günter Jena.
Er is wel heel wat gebeurd en veranderd sinds Mengelberg in 1939 met zijn gecoupeerde weergave (Philips 468.636-2).
En dan is er de documentaire van Cherry Duins, di eerder voor TV al een portret van De Leeuw samenstelde. Hier gaat het om een intens soort ‘making of’ waarin we even de dirigent in de kleedkamer geconcentreerd met de voorbereiding bezig zien, daarna hem over Bach te horen spreken en interessante repetitiefragmenten te zien en de aandacht voor de tekst te ervaren, of een gelukkig niet echt conflictje over het te kiezen tempo met een van de solisten en in het algemeen. Kwesties van de opstelling. Een moment komt de regisseur zelf in beeld. Wie deze documentaire eerst bekijkt, zal zeker meer begrip voor de uitvoering in kwestie krijgen. Het is alles bijeen een bijzondere ervaring, want het is ook nog mogelijk om De Leeuws Matthäus geconcentreerd, desnoods met dichte ogen via de cd’s te volgen dankzij dit totaalpakket.