Beethoven: De 5 cellosonates; Mendelssohn: Variations sérieuses. Mstislav Rostropovitch en Sviatoslav Richter. EMI 492.848-9 (129’, 4:3, zwart/wit, regio 0, geluid 5.1). 1964/6
Bij insiders overbekend is de Philips cd dubbelaar 464.677-2 (en zijn voorgangers onder nummer 412.256-2) met daarop de vijf cellosonates van Beethoven in een fabuleus pakkende vertolking van dit Russische duo. Die bewuste opname dateert uit juli 1961 en werd in Londen gemaakt. Deze videoregistratie is daarmee nadrukkelijk niet identiek, want hij ontstond 31 augustus 1964 tijdens het Edinburgh festival in de bekende Usher Hall; het bewuste marathon recital begon toen curieus genoeg pas om middernacht.
Behalve horen, kunnen we nu ook zien hoe dit tweetal grootmeesters interpretatief zo op het oog heel gewoon en vanzelfsprekend vier handen op één buik vormt. Wat zo ontstaat is een zeldzaam boeiende, heel doorleefde dialoog. Beide instrumentalisten zijn hier op de top van hun kunnen en het is wat treurig vast te moeten stellen dat Richter zich na deze opname nooit meer aan deze sonates wijdde.
De opname is nog geheel in zwart wit en de camera instellingen zijn een model van terughoudendheid n rust, maar ook vrij stereotiep. Het stelt de toeschouwer en –hoorder wel in staat zich onafgeleid door nodeloze beeldfratsen op de inhoud van de muziek te concentreren. De door de BBC gerealiseerde klankbalans is haast natuurlijker en presenter dan wat de Philips geluidstechnici eerder nastreefden.
Als toegift is er nog een expressieve en pakkende uitvoering van Mendelssohns Variations sérieuses door Richter, in Moskou opgenomen in 1966. Hier is het camerawerk nog primitiever, maar wat zou bij zo’n geweldige vertolking. Merkwaardig: Richter speelde dit werk nooit ‘gewoon’ voor een handelsopname. Dit is een muzikaal document van de hoogste orde.
In de loop der tijd heeft menig duo zich aan deze materie gewijd – Casals/Horszowski, Piatigorsky/Solomon, Fournier/Schnabel, Fournier/Kempff, Gendron/Français, Du Pré/Barenboim, Tortelier/Heidsieck, Harrell/Ashkenazy, Maisky/Argerich, Fellner/Schiff – maar zelden zullen deze werken geïnspireerder en beter naar letter èn geest zijn gespeeld dan door het Russische duo. Het lijkt werkelijk of één geest en één perfect gecoördineerd stel handen aan het werk is. Het resultaat is een heel stimulerende reis door deze werken, een reis als natuurlijk aandoende demonstratie van instrumentaal meesterschap en welsprekendheid. Meteen in de echt dolce en piano gespeelde doorwerking uit het 1e deel van de 1e sonate is het al raak; en het slotrondo van hetzelfde werk is een en al uitgelatenheid. Zo gaat dit het hele programma door, alle aspecten van Beethovens creativiteit worden belicht. Het klankweefsel blijft in de geluidskant van de opname helder, ritmen zijn veerkrachtig, tempi doorgaans pittig.Beide laatste sonates waarin Beethoven als visionair en ontdekkingsreiziger te herkennen is, krijgen het volle expressieve gewicht, met als hoogtepunt de slotfuga uit op. 102 die nauwe verwantschap vertoont met de fuga uit de Hammerklavier sonate.Het klinkt als platitude, maar nu deze optredens niet alleen te kunnen horen, maar ook te kunnen zien alsof men er zelf bij aanwezig is, zorgt voor een echt toegevoegde dimensie. Het klankbeeld is helder, de ritmen zijn veerkrachtig en de tempi soms uitdagend vlot.