Shostakovitch: Lady Macbeth van Mtsensk op. 29. Eva-Maria Westbroek (s., Katerina Ismailova)  Christopher Ventris (t., Sergey), Vladimir Vaneev (b., Boris Ismailov), Ludovit Ludha (t., Zivonyi Ismailov), Alexander Vassiliev (b., priester, bewaker), Carole Wilson (a., Aksinya), Alaxandre Kravets (t, sjofele boer) en Nikita Storojev (b., politiechef) met het koor van de Nederlandse Opera en het Concertgebouworkest o.l.v. Mariss Jansons. Opus Arte OA 0965 (2 dvd’s, 2u. 50’09”). 2006

De componist zelf had nooit kunnen bevroeden welk effect zijn opera Lady Macbeth van Mtsensk op zijn verdere loopbaan zou hebben. Begin 1936 woonde Stalin een uitvoering van het werk uit 1932 in het Bolshoi theater bij en een paar dagen later werd het werk in de Pravda in een redactioneel commentaar veroordeeld als ‘geknoei in plaats van muziek’. Daarna zou het leven van de componist nooit meer normaal zijn.

Het was inderdaad zijn provocerendste compositie tot dan toe. In wezen is het een sprankelende satire op de negentiende eeuwse middenklasse, waarin de vrouw van een koopman, Katerina Ismailova, wordt neergezet als slachtoffer van een zwakke man, een afschuwelijke schoonvader en een opportunistische minnaar.

Vanwege de moord op haar man en haar schoonvader wordt ze naar Siberië verbannen, maar onderweg pleegt ze zelfmoord door in een rivier te springen.

Het verhaal is gebaseerd op Nikolaj Leskovs roman Lady Macbeth uit het district Mtsensk uit 1865 maar haar transformatie van wrede helleveeg naar tragische antiheldin geeft de opera duidelijke paralellellen met Ostrovsky’s De storm, de inspiratiebron van Janáčeks Kátya Kabanová.

Toch is Shostakovitch’ muziek veel uitgesprokener dan die van de Tsjechische componist. De seksscènes zijn zo onomwonden als de muziek toestaat, alle mannen worden gepresenteerd als grotesk en zijn benadering van gezagsdragers zoals de politiecommandant en priester is puur cynisch.

Aan het begin van jaren zestig bracht de componist een gecensureerde versie uit (mat als titel Katerina Ismailova) die in de Sovjet Unie in de smaak viel, maar juist het origineel wordt tegenwoordig overal erkend als een van de meesterwerken van de twintigste eeuwse opera.

De Oostenrijke regisseur Martin Kusej omschreef deze opera bij zijn Amsterdamse enscenering in 2006 als ‘een afgrond tussen orgasme en moord’ en gaf het gezuip, de verkrachtingen en het brute geweld daarom nog een extra accent, Dat blijkt de opvoering ten goede te komen, ook omdat alle aspecten van het werk – verisme, maatschappijkritiek, romance, koorscènes – tot een grote eenheid zijn gevormd.

Eva-Maria Westbroek slaagt er prima in om Katerina zowel het aanzien van slachtoffer als dat van dader te verlenen. Ze heeft iets wilds. Ze is niet alleen heel overtuigend in haar soli, maar verhoogt ook actie en spanning ensembles. Fysiek zowel als vocaal levert ze topprestaties. 

Christopher Ventris is haast gelijkwaardig goed als de grove Sergey en zijn zang is memorabel. Ze waren op dat moment de beste exponenten van beide personages. Ook de overige rollen zijn meer dan adequaat bezet en het koor is tegelijk acteur en commentator. In muzikaal opzicht is Mariss Jansons heel duidelijk in zijn vormgeving van alle taferelen. Hij beschouwt blijkbaar met succes de opera als een symfonie met een verhaal, zang en drama.

De aankleding van deze productie en de kostuums zijn suggestief in de gewenste stijl. Daarom is dit voorlopig de beste dvd uitgave van het werk, waarmee eerdere producties van Rostropovitch (Carlton ID 5655 CLDVD) en Anissimov (EMI 599.730-9) en de versie van Simeonov (Decca 074-3137) zijn overtroffen.

Als bonus is er een filmdocumentaire van Reiner Moritz De tragedie van Katerina Ismailova, een korte geïllustreerde samenvatting en een portrettengalerij van de zangers.

Geen werk voor onbedorven kinderzielen. Op de cover wordt gewaarschuwd voor ‘stroboscopische effecten, naaktscènes en taferelen van seksuele aard’. Maar deze opvoering doet het wek wel geheel recht.