Strauss, R.: Salome op. 54. Angela Denoke (s., Salome), Kim Begley (t., Herodes), Doris Soffel (ms., Herodias), Alan Held (b., Jochanaan), Marcel Reijans (t., Narraboth) met het Duits symfonie orkest Berlijn o.l.v. Stefan Soltesz. ArtHaus 101.593 (dvd, 1u., 52’). 2011
Het hoofdstuk over Salome en Elektra in Norman del Mars biografie over Richard Strauss heet ‘Toondichter voor toneel’. Beide werken lopen inderdaad honderd minuten lang door en de partituren zijn hecht verweven tapijten van semantisch geladen motieven.
Strauss gebruikte Oscar Wilde’s aanstootgevende toneelstuk in de Duitse vertaling van Hedwig Lachmann, maar schrapte een derde van de tekst.
Ook tegen de opera was veel verzet van religieuze kant. Van het werk uit 1905 werd in 1907 in New York slechts één voorstelling toegestaan en het mocht pas in 1918 in het dominant rooms katholieke Wenen worden opgevoerd.
Het verhaal gaat over het seksueel ontluiken van de zestienjarige Salome, prinses van Judea, die door haar stiefvader Herodes wordt begeerd. Nadat ze is afgewezen door de ascetische Jochanaan (Johannes de Doper) verleidt ze Herodes ertoe om Jochanaan te laten onthoofden en zijn hoofd op een zilveren dienblad te laten presenteren. De aanblik van Salome die het afgehakte hoofd streelt en kust, wordt teveel voor Herodes die zijn stiefdochter ter dood laat brengen.
Het gaat inderdaad om kost van de zwaardere soort en Strauss’ muziek versterkt het effect met zijn weelderige orkestratie, vooral ook in de beruchte, ter verleiding dienende dans met de zeven sluiers.
Aanvankelijk werd die dans meestal overgelaten aan een echte danseres, maar tegenwoordig voeren ook zangeressen met het uiterlijk van een rijpe puber en een stem als Isolde (Strauss’ eigen woorden) een ware striptease op.
Tijdens het Holland Festival 2017 vinden opvoeringen plaats van de Nederlandse Opera in regie van Ivo van Hove en met het Concertgebouworkest onder Daniele Gatti in de orkestbak.
Hier hebben we te maken met een ‘live’ registratie uit het Festspielhaus in Baden-Baden uit 2011. De regie is van Nikolaus Lehnhoff en de
Decors zijn van Hans-Martin Scholder.
In september 2006 zijn in de dvd rubriek drie vroegere beeldopnamen van deze opera besproken: Böhm (DG 073-433-9), Jordan (Opus Arte OA 0996D) en Sinopoli (Warner NVC 9031-73827-2). Daarnaast zijn er nog uitgaven van Downes uit Covent Garden (Pioneer 69.00-9) en van Von Dohányi (Decca 074-105-9) uit Covent Garden, en van Summers (Sony 88697-80663-9) uit de Met en van Harding (TDK DVWW-OPSALOME) uit de Scala. Deze waren niet ter beoordeling.
Dat het regisseur Lehnhoff vooral gaat om dieptepsychologische gelaagdheid, is te verwachten. Dat gaat zover dat hij de ziekelijke geschiedenis verbindt met de ondergang van de Hellenistische wereld in de persoon van Salome en de opkomst van het christendom in de figuur van Jochanaan. De verwende Salome begrijpt de boeteprediker Jochanaan niet, maar hij wekt wel een onweerstaanbare nieuwsgierigheid met alle fatale gevolgen van dien.
Lehnhoff maakt de kijker/luisteraar er ook op attent dat veel van het werk gaat over bekijken en bekeken worden; dat krijgt haast iets dwangmatigs in het surrealistisch naturalistische concept van deze regisseur.
De setting is eindweegs naar het heden verplaatst, want Herodias en Herodes verschijnen in een auto en Narraboth schiet zichzelf door in plaats van zich dood te steken. Het paleis van Herodes is vervangen door een luxe cruiseschip en er zijn aan het eind geen soldaten met schilden om Salome gevangen te nemen, maar een enkele beul met een mes. Deze abstracte vorm van expressionisme mag dan wat vreemd aandoen, hij is wel effectief.
Angela Denoke is een vroegrijpe jongensachtige Salome die eerder berekenend dan impulsief handelt. Ze beschikt over een expressieve, zuivere stem die wat donker is getint en ze bezit de kracht om haar rol tot de laatste noot op hoog niveau vol te houden.
Kim Begley maakt van Herodes een afwisselend van minachting, medelijden en grandeur vervulde figuur, Alan Held is een zowel fysiek als vocaal krachtige Jochanaan en Doris Soffel is als Herodias wat aan de schrille kant, maar straalt ook dreiging uit en in de kleine bijrol van Narraboth blijkt ook Marcel Reijans uit.
Dit mag dan misschien niet de voor velen ideale productie van Salome zijn, als eigentijdse presentatie is hij meesterlijk, helder van opzet en omdat veel zorg voor detail blijkt, waaraan dirigent Stefan Soltesz het nodige bijdraagt.