Vivier: Rêves d'un Marco Polo. Solisten en verteller met het Schönberg- en Asko ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw; Documentaire van Cherry Duyns. Et’Cetera KTC 9000/19 en Opus Arte OA 0943 SE (2 dvd’s, 260’01”). 2004
De Canadese componist Claude Vivier (1948-1983) stierf tragisch jong onder geheimzinnige omstandigheden in Parijs, net op het moment dat hij erin was geslaagd om zijn heel diverse muzikale en filosofische opvattingen te bundelen. Als leerling van Stockhausen deelde hij de fascinatie van zijn leermeester voor Oosterse rituelen en allerlei aspecten van spiritualiteit. Vivier haakte ook aan bij het streven van Franse componisten die probeerden om de sensuele mogelijkheden van individuele klanken te onderzoeken (de zogenoemde spectrale muziek). Bovendien was hij gefascineerd door bepaalde minimalistische ‘proces’ technieken, zoals het gebruik van herhaalde consonanten, ook als dat leidde tot associaties met volks- en popmuziek.
Het fascinerende resultaat is een onverwacht krachtig eigen idioom waarin gewone akkoorden in merkwaardige contexten worden geplaatst en sobere, koraalachtige herhalingen plotseling extatisch naar onbekende regionen voeren. Het is makkelijk genoeg om problemen te ontdekken in een stijl die tracht melodieën af te leiden uit homofonie (de meeste componisten bewandelen de omgekeerde weg) en die bij vlagen irritant gewild aandoet.
Al in 1995 toonde het Schönberg ensemble zich een pioneer om het werk van Vivier onder de aandacht te brengen (zie discografie). Lonely Child (1980) en Bouchara voor sopraan en ensemble kringelen rond eenvoudige ideeën die op den duur wat gekunsteld aandoen. Het zuiver instrumentale Zipangu (1980) had een grotere dieptewerking, maar vooral ook een echte visionaire kwaliteit dankzij de schrijfwijze voor strijkers die pendelt tussen het conventionele en het excentrieke.
Al deze werken spruiten voort uit Viviers obsessie om de uitwendige en de inwendige ruimte te verkennen en met Prologue pour un Marco Polo slaagde hij daarin destijds het beste. Hier was zijn persoonlijke stijl uitgerijpt. Het gaat om een boeiend ritueel waarin oude en eigentijdse rituelen met een groot dramatisch effect met elkaar worden geconfronteerd. De vertolkingen van destijds gaven een voortreffelijke indruk van een authentieke hartstocht en precisie.
Inmiddels zijn we met de complete opname van Rêves d’un Marco Polo, waarin Prologue d’un Marco Polo (1981), de onvoltooide cantate Glaubst du an die Unsterblichkeit der Seele (1983), Shiraz (1977), Lonely Child (1980), Zipangu (1980), Wo bist du Licht! (1981) en Kopernikus (1981), de ‘rituele opera van de dood’ zijn geïntegreerd zo’n tien jaar verder voordat De Leeuw en de zijnen zich opnieuw over deze materie ontfermden. Ditmaal in een co-productie met de Nederlandse Opera in de regie van Pierre Audi tijdens het Holland Festival 2004. In beeld en geluid vereeuwigd door de NPS.
Het werk laat zien en horen hoever de evolutie van het muziektheater is gekomen. De toelichting van De Leeuw bij dit werk is zeer lezenswaardig en verhelderend. Hij ziet duidelijke verwantschap met Ligeti, alleen hield die zich niet zo nadrukkelijk en haast obsessief bezig met de dood. Wie oplet en vertrouwd is met het grote operarepertoire hoort soms Monteverdi, Mozart (Zauberflöte), Verdi (Otello), Wagner (Tristan) Debussy (Pelléas) langskomen, maar ook flarden Indiaas muziektheater, citaten uit de brieven van Marco Polo en zelfs citaten uit Alice in Wonderland. Geen gebrek dus aan flashbacks in deze tweedelige ritualistische opéra fleuve.
Voor de indringende realisatie op alle fronten past de grootste waardering en de indringende documentaire van Duyns heeft een aanzienlijke toegevoegde waarde.
Discografie
Prologue pour un Marco Polo; Bouchara; Zipangu; Lonely child. Susan Nanucki, Alison Wells, Helena Rasker, Peter Hall, James Ottaway, Harry van der Kamp, Johan Leysen met het Schönberg- en Asko ensemble. Philips 454.231-2 (65’). 1995
Glaubst du an die Unsterblichkeit der Seele. Holland Festival zangers, Schönberg- en Asko ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw. Globe GLO 6900 (6 cd’s).
Orion. Orchestre Métropolitain o.l.v. Walter Boudreau. CBC SMCD 5106.
Kopernikus. Diverse uitvoerenden. CBC MVCD 1047.