THE TEMPEST VAN SHAKESPEARE ALS MUZIKALE INSPIRATIEBRON
“Lees Shakespeare’s The tempest” schijnt Beethoven te hebben geantwoord toen hem werd gevraagd of het stormachtige karakter van zijn zeventiende pianosonate wat te betekenen had.
Het bewuste toneelstuk uit 1611 en daardoor uit Shakespeare’s laatste periode als toneelschrijver, behoort tot zijn romances. Het speelt in een geheimzinnige wereld met geïdealiseerde personages die door de voorzienigheid naar verzoening en een gunstige afloop van de intrige worden geleid.
Een prachtig thema om ook muzikaal te verbeelden. Menige componist maakte er dankbaar gebruik van. Geen wonder dat waar het Shakespeare als inspiratiebron betreft voornamelijk Angelsaksische componisten het oppakten. Sommigen grepen daarbij ook nog terug op Milton en Dryden.
Continentaal Europese componisten werden ook door Shakespeare geïnspireerd, maar vonden ook andere ‘stormen’: Lili Boulanger bij Gautier, Korngold bij Heine, Tchaikovsky voor zijn tweede storm bij Ostrovsky.
Directe aanleiding tot deze summiere inventarisatie is de zeldzame uitvoering van Sibelius’ complete toneelmuziek door zangers, het Groot omroepkoor en het Radio filharmonisch orkest o.l.v. Leif Segerstam tijdens een zaterdagmatinée in september 2009.
Sibelius schreef aardig wat muziek voor theaterproducties. Gedurende het eerste kwart van de vorige eeuw beschikten nog heel wat schouwburgen over een eigen orkest. De onderhavige toneelmuziek werd geschreven vooreen opvoering van het toneelstuk in Kopenhagen in 1926. Het is daarmee het op één na laatste orkestwerk van de Fin (Tapiola werd het laatste).
Het werk begint met een prachtige evocatie van de storm: knap gecomponeerde en bijna geheel bestaande uit aangehouden akkoorden en zwiepende chromatische toonladders. Het werk bestaat uit ruim dertig nummers, 34 om precies te zijn, inclusief karakterstudies en toonzettingen van de liederen uit het toneelstuk. Daar komen een sopraan, een mezzo, twee tenoren en een bariton solistisch aan te pas, een gemengd koor en een groot orkest waarin een harmonium is opgenomen. Dat instrument manifesteert zich fraai in het tweede deeltje, de ‘Berceuse’.
Luisterend naar deze sfeervolle, passende muziek gaat men verlangen naar een opvoering van het toneelstuk met deze muziek daarbij. En wie weet wil de verlangende luisteraar nu ook eens proeven van die andere totaal verschillende stormimpressies uit de discografie.
Discografie
Zomaar wat voorbeelden
Arne: Ariel’s liederen. Emma Kirkby met de Academy of ancient music o.l.v. Christopher Hogwood. Decca 470.372-2.
Beethoven: Pianosonate nr. 17 in d op. 31/2. Paul Lewis. Harmonia Mundi HMC 90.1902.
Bliss: Toneelmuziek. Ouverture en Eerste akte. Nash ensemble o.l.v. Martyn Brabbins. Hyperion CDA 67188/9.
L. Boulanger: La tempête (Gautier). Mannenkoor en piano. Stuttgarts filharmonisch koor o.l.v. Hugh Wolff en Emile Naoumoff (p). Saphire LVC 001015.
Chausson: Toneelmuziek. Fragment. BBC filharmonisch orkest o.l.v. Yan Pascal Tortelier. Chandos CHAN 9650.
Eidelman: Symfonisch gedicht. Schots nationaal orkest o.l.v. Cliff Eidelman. Varese Sarabande VSD 5752.
Honegger: Toneelmuziek. Fragment. Tsjechisch filharmonisch orkest o.l.v. Serge Baudo. Supraphon 11.1566-2.
Korngold: Der Sturm (Heine). Koor en orkest van het Landestheater Linz o.l.v. Caspar Richter. ASV CDDCA 1146.
Locke: Toneelmuziek. Il giardino armonico o.l.v. Giovanni Antonini. Teldec 3984-21464-2.
Martin: Opera. Fragment. Dietrich Fischer-Dieskau met het Berlijns filharmonisch orkest o.l.v. Frank Martin. DG 477.5270.
Nordheim: Balletsuite. Zuid-Duits omroeporkest o.l.v. Charles Darden. Aurora NCD 84932.
Purcell: Semi-opera. Aradia barokensemble o.l.v. Kevin Mallon. Naxos 8.55462.
Sibelius: Toneelmuziek. Ensemble met het Lahti operakoor en –symfonie orkest o.l.v. Osmo Vänskä. BIS CD 581.
J.C. Smith: Opera. Ensemble. 1 Duet. Catherine Bott met Parley of instruments o.l.v.Peter Holman. Hyperion CDA 67450.
Sullivan: Toneelmuziek. BBC filharmonisch orkest o.l.v. Richard Hickox. Chandos CHAN 9859.
Tchaikovsky: Symfonische fantasie. Bambergs symfonie orkest o.l.v. José Serebrier. BIS CD 1073.
Tchaikovsky: (Ouverture bij stuk Ostrovsky). Göteborg symfonie orkest o.l.v. Neeme Järvi. BIS SACD 1418.
Weldon: Toneelmuziek. Catherine Bott met Parley of instruments o.l.v. Peter Holman. Hyperion CDA 67450.