ROMEO EN JULIA: THEMA MET VARIATIES

 

Romeo en Giulietta duiken als twee jonge gelieven voor het eerst in 1554 in de literatuur op bij Matteo Bandello. Ten gevolge van een vete tussen hun families, respectievelijk de Montecchi en de Capuletti beleven ze in het veertiende eeuwse Verona een tragisch einde. Deze geschiedenis werd pas wereldberoemd door Shakespeare’s tragedie Romeo and Juliet uit circa 1595. De familienamen zijn in dat stuk veranderd in Montague en Capulet.

 

Achtergronden

 

‘The most excellent and lamentable tragedy of Romeo and Juliet’ was niet een eigen bedenksel van Shakespeare. Net als al zijn andere toneelstukken haalde hij de kern van het gegeven uit eerdere Europese literaire bronnen. De geschiedenis van ‘het stel geliefden dat het lot niet welgezind is’ en dat in het ongeluk wordt gestort door de conflicten tussen hun wederzijdse families was al herhaaldelijk in allerlei vormen verteld voordat Shakespeare het in de jaren 1590 op het toneel bracht.

Maar binnen een paar jaar nadat die versie van Shakespeare – om slechts het voorwoord van de eerste uitgave uit 1597 te citeren – “often (with great applause) plaid publiquely, by the right Honourable the L. Hunsdon his Servants” werd het stuk heel snel dé versie van Romeo en Julia.

Zoals het toneelstuk zelf de nodige literaire antecedenten had, zo kreeg het later meer dan genoeg muzikale afstammelingen. Geen toneelstuk van Shakespeare – hoewel bijvoorbeeld Otello en Falstaff ook hun deel kregen – inspireerde zoveel componisten.

De redenen voor die overvloed aan muzikale interpretaties is niet ver te zoeken. De liefde behoort immers gemeenlijk tot de populairste onderwerpen voor de muzikale inspiratie wat met name voor het operagenre geldt.

Zoals George Bernard Shaw al droogjes opmerkte, wordt de climax daarin doorgaans bereikt in een duet waarin de sopraan en de tenor ‘herhaaldelijk de aandacht vestigen op het feit dat ze tenslotte gelukkig zullen worden’. Op dat fundament staat Romeo en Julia heel stevig als ideaal onderwerp voor muzikale uitbeelding in allerlei vormen, want het betreft Shakespeare’s gaafste, zuiverste liefdesgeschiedenis. Veel gepsychologeer komt er niet aan te pas; het is in wezen een simpele romance zonder verdere bijkomstigheden en ingewikkelde overwegingen. De held en de heldin zijn nog pubers en schoonheden. Ze ontmoeten elkaar en raken verliefd. Slechts één in wezen simpele omstandigheid – de ruzie tussen hun ouders – is voldoende om ‘the fearful passage of their death-mark’d love’ te beslissen.

In termen van hun beschrijving zouden Romeo en Julia nog lang en gelukkig hebben kunnen leven, ware het niet dat daar die overdreven vijandschap tussen hun clans bestond die ze tot ongelukkige slachtoffers maakte. Geen enkele psychologische gril, geen beroep op een hogere plicht dicteert hun lot – maar slechts de domheid van andere mensen en zuivere pech.

De hele diepzinnigheid en de totale ontroering van het drama schuilen in de intensiteit waarmee hun jonge liefde is uitgebeeld en in de magische poëzie waarmee dat tot uitdrukking is gebracht. Het vinden van een gelijkwaardige intensiteit en dichterlijkheid is de uitdaging waarvoor al die componisten stonden (en staan). Dat de een daar een betere expressie voor vond dan de ander, ligt voor de hand. Maar ook om dat te ontdekken loont het eens een grondige tour d’horizon langs de belangrijkste stukken over het onderwerp te ondernemen.

Tot slot is het misschien wel aardig om te vermelden dat er een variant op het Shakespeare sjabloon is: De Zwitserse schrijver Gottfried Keller (1819-1890) schreef in 1876 een realistische variatie op het Romeo en Julia gegeven in de vorm van Romeo und Julia auf dem Dorfe dat bij Frederick Delius een impressionistische muzikale draai kreeg in een gelijknamig ‘lyrisch drama’, in feite dus ook een opera.

 

De composities en hun opnamen

 

De onderstaande lijst biedt een globale inventarisatie van hetgeen componisten van alle rangen en standen in diverse genres en tijden heeft geïnspireerd door het thema van Romeo en Julia. Zo’n lijst maakt beslist geen aanspraak op volledigheid. Hij biedt eerder een overzicht van die werken die eigenlijk op cd voorhanden (zouden moeten) zijn. Tot de vergetenen – omdat er verder nauwelijks iets over hun Romeo werken bekend is – behoren Bernstein, Ivry, Malipiero, Mercadal en Schwanberg.

Wie zich op basis van deze gegevens nader in het onderwerp wil verdiepen en daar nog ‘blanco’ tegenover staat, doet er goed aan te beginnen met de opera’s van Bellini en Gounod, de ‘dramatische symfonie’ van Berlioz, het ballet van Prokofiev en de fantasie ouverture van Tschaikovsky om van daaruit die wereld verder te verkennen.

 

Discografie

Werken naar William Shakespeare

(componisten in alfabetische volgorde)

 

Jürg Baur (1918-2010): Romeo und Julia. Visies voor orkest (1963).

Omroeporkest Stuttgart o.l.v. Hans Müller-Kray. Thorofon CTH 2270. 1994

 

Vincenzo Bellini (1801-1835): I Capuleti e i Montecchi. Opera in 2 aktes naar Shakespeare, libretto van Romani en Ricordi (1830).

Vesselina Kasarova, Eva Mei, Ramon Vargás e.a. met het koor van de Beierse omroep en het Münchens filharmonisch orkest o.l.v. Roberto Abbado. RCA 09026-68899-2 (3 cd’s). 1997

Jennifer Larmore, Hey-Kyung Hong, Paul Groves, Robert Lloyd e.a. met het Schots nationaal orkest en –koor o.l.v. Donald Runnicles. Teldec 3984-21472-2 (2 cd’s). 1998

 

Georg Benda (1722-1795): Romeo und Julie. Singspiel in 3 aktes (1776). Libretto van Gotter naar Shakespeare.

Vocaal ensemble Bremen en La Stagione, Frankfurt o.l.v. Michael Schneider. CPO CPO 999.496-2. 1997

 

Hector Berlioz (1803-1869): Roméo et Juliette. Dramatische symfonie voor solisten, koor en orkest op. 17 (1839). Tekst van Dechamps naar Shakespeare.

Daniella Barcellona, Kenneth Tarver, Orlin Anastassov met het Londens symfonie orkest en –koor o.l.v. Colin Davis. LSO Live LSO 0003 (2 cd’s). 2000

Catherine Robbin, Jean-Paul Fouchécourt, Gilles Cachemaille met het Monteverdi koor en het Orchestre révolutionaire et romantique o.l.v. John Eliot Gardiner. Philips 454.454-2 (2 cd’s). 1995

 

Boris Blacher (1903-1975): Romeo und Julia. Kameropera naar Shakespeare (1945)

Geen opname.

 

William Boyce (1711-1779): Romeo and Juliet. Toneelmuziek (1750). Tekst Garrick naar Shakespeare.

Uit dit werk is alleen een ‘Dirge’ op cd beschikbaar.

Julia Gooding, Philippa Hyde, Joseph Cornwell, Andrew Dale Forbes met Opera restor’d o.l.v. Peter Holman. Hyperion CDA 66935. 1996

 

Leslie Bridgewater (1893-1975): Romeo and Juliet. Toneelmuziek (1958)

Alleen  een dans hieruit is vastgelegd.

English serenata. Meridian CDE 84301.

 

David Diamond (1915-2005): Romeo and Juliet. Toneelmuziek (1947/50).

5 Fragmenten hieruit: New York kamerorkest o.l.v. Gerard Schwarz. Delos DE 3103. 1992

 

Pascal Dusapin (1955-   ): Roméo et Juliette. Opera in 9 nummers (1989). Tekst Cadiot.

Groupe vocal de France en Symfonie orkest Mulhouse/Rijn o.l.v. Luca Pfaff. Accord 20116-2.

 

Edward German (1862-1936): Romeo and Juliet. Toneelmuziek (1895).

Ook hier slechts 3 gedeelten: Omroeporkest Bratsislava o.l.v. Andrew Leaper. Marco Polo 8223419. 1991

 

Charles Gounod (1818-1893): Roméo et Juliette. Opera in 5 aktes (1867).

Roberto Alagna, Angela Gheorghiu, José van Dam, Simon Keenlyside e.a. met het Ensemble van de Capitole opéra, Toulouse o.l.v. Michel Plasson. EMI 556.123-2 (3 cd’s). 1995 

Placido Domingo, Ruth Ann Swanson, Alastair Miles, Kurt Ollmann, Susan Graham e.a. met het koor van de Beierse omroep en het Münchens filharmonisch orkest o.l.v. Leonard Statkin. RCA 09026-68440-2 (2 cd’s). 1995

 

Dmitry Kabalevsky (1904-1987): Romeo en Julia. Toneelmuziek op. 56 (1956).

Moskou’s symfonie orkest o.l.v. Vasily Jelvakov. Naxos 8.8553411. 1995

 

Constant Lambert (1905-1951): Romeo and Juliet. Ballet in 2 tableaux (1926).

Victoria staatsorkest o.l.v. John Lanchberry. Chandos CHAN 9865. 1999

 

Franz Liszt 1811-1886): Rêverie en Les adieux naar Gounod voor pianosolo (1867).

Leslie Howard. Hyperion CDA 66861/2 (2 cd’s). 1996

 

Henry Hugo Pearson (1815-1873): Romeo and Juliet. Ouverture op. 86 (1874).

Noord Engels filharmonisch orkest o.l.v. Christopher Page. Hyperion CA 66515. 1991

 

Sergei Prokofiev (1891-1953): Romeo en Julia. Ballet in 3 aktes met epiloog op. 64 (1938).

Cleveland orkest o.l.v. Lorin Maazel. Decca 452.970-2 (2 cd’s). 1973

Kirov orkest o.l.v. Valery Gergiev. Philips 464.726-2 (2 cd’s). 1990

 

Ned Rorem (1923-   ): Romeo and Juliet. 8 Stukken voor fluit en gitaar (1975) 

Fenwick Smith en David Leisner. Et.cetera KTC 1184. 1993

 

Nino Rota (1911-1979): Romeo en Julia. Filmmuziek in 21 deeltjes bij de met een Oscar bekroonde verfilming van Franco Zeffirelli met Leonard Whiting, Olivia Hussey, Milo O’Shea, Michael York, John McEnery e.a. (1968)

Orkest o.l.v. Maurizio Matarrese. Ducale CDL 022. 

 

Sololovsky/Tanejef. Romeo en Julia. Duet voor sopraan, tenor en orkest op tekst van Shakespeare, vertaald door Sololovsky, voltooid door Tanejev (1893).

Susanne Murphy, Keith Lewis met het Schots nationaal orkest o.l.v. Neeme Järvi. Chandos CHAN 8476. 1986

 

Wilhelm Stenhammar (1871-1927): Romeo och Julia. Orkestsuite. (1922)

Carl Andersson met het Helsingborg symfonie orkest o.l.v. Arvo Volmer. Sterling CDS 1045-2.

 

Richard Strauss (1864-1949): Romeo und Julia. Toneelmuziek voor sopraan, alt, tenor, koor en orkest (1887)

Gedeelten: Bodil Arnesen, Jennifer Crohns, Christa Mayer en Michael Suttner met het Via nova koor en het Münchens kamerorkest o.l.v. Karl Anton Rickenbacher. Schwann 36540-2. 1999

 

Heinrich Sutermeister (1910-1995): Romeo und Julia. Opera in 2 aktes naar Shakespeare, libretto Sutermeister (1940).

Jörn Wilsing, Theodor Nicolai, Alexander Malta, Adolf Dallapozza, Urszula Koszut met het Tölzer jongenskoor, en koor en orkest van de Beierse omroep o.l.v. Heinz Wallberg. Musiques suisses MGB CD 6263.  

 

Johan Svendsen (1840-1911). Romeo og Julia. Fantasie op. 18 (1876). Bergen filharmonisch orkest o.l.v. Neeme Järvi. Chandos CHAN 10693. 

 

Pjotr Il’jitsch Tschaikovsky (1840-1893): Romeo en Julia. Fantasie ouverture naar Shakespeare. (1869/80).

Concertgebouworkest o.l.v. Riccardo Chailly. Decca 414.159-2. 1985

Kirov orkest o.l.v. Valery Gergiev. Philips 456.580-2. 1995 

 

Riccardo Zandonai (1883-1944): Giulietta e Romeo. Opera in 3 aktes naar Da Porto en Shakespeare; libretto Rossato  giulkietta(1922).

Annamaria Rovere, Angelo lo Forese, Angelo Questa met koor en orkest van de Italiaanse omroep Milaan o.l.v. Angelo Questa. GOP 66.352. 1955

 

Naar Gottfried Keller

Frederick Delius (1862-1934): A village Romeo and Juliet. Lyrisch operadrama in 3 aktes beelden naar Keller (1902)

Eva-Christine Reimer, Karsten Ruß, Pal Kovács, David Midboe, Klaus Wallprecht e.a. met het Ensemble van de Opera Kiel o.l.v. Klauspeter Seibel. CPO 999.328-2 (2 cd’s).

Van de 25 deeltjes is het bekendste, het tussenspel ‘The walk to the paradise garden’, erg populair geworden: Academy of St. Martin-in-the-Fields o.l.v. Neville Marriner. Decca 440.323-2. 1979