RADETZKY, RÁKÓCZI EN DE MUZIKALE GEVOLGEN
Tijdens het traditionele Weense Nieuwjaarsconcert vormt de Radetzky Marsch op. 228 van Johann Strauss sr. altijd letterlijk het afsluitende klapstuk. Maar wie of wat was Radetzky eigenlijk?
Josef Radetzky von Radetz (1766-1858) werd in het Boheemse Trebnitz geboren, werd op jonge leeftijd wees en werd door zijn grootvader opgevoed en bezocht de Weense Theresia academie. In 1798 trouwde hij met Francisca gravin Strassoldo-Grafenberg en maakte hij carrière in het leger. Hij nam deel aan de oorlogen tegen het Ottomaanse rijk en die tegen Napoleon. Tijdens het Weense congres was hij bemiddelaar tussen Metternich en tsaar Alexander I.
Van 1831 tot 1857 was hij als veldmaarschalk chef van het Oostenrijkse leger in Lombardije-Venetië dat deel uitmaakte van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie.
Tot zover weinig aan de hand, maar dat veranderde in het revolutiejaar 1848 toen Lombardije=Venetië in opstand kwam tegen de Sardijnse koning Karel Albert Oostenrijk de oorlog verklaarde. Maar de al 82-jarige Radetzky versloeg hem genadeloos in twee veldslagen, eerst bij Custoza en daarna definitief bij Novarra. Het noopte Karel Albert om plaats te maken voor Victor Emanuel II.
Zijn laatste levensjaren sleet Radetzky in Milaan. Maar hij was wel een nationale held dankzij het behoud van Oostenrijkse bezittingen en zijn populariteit leefde lang voort.
In de literatuur is hij vereeuwigd met het gedicht In deinem Lager is Österreich en in de muziek keert hij enige keren terug in marsvorm.
Bijvoorbeeld via de volgende opnamen:
1846. Berlioz: ‘Hongaarse mars’ uit La damnation de Faust op. 24. Weens filharmonisch orkest o.l.v. Semyon Bychkov (Sony 88985-31354-2).
1848. Liszt: Hongaarse rapsodie nr. 15 in a S. 244. Lang Lang (Sony 88697-89141-2).
1848. Liszt: Hongaarse rapsodie nr. 15 in a S. 244 (bew. Horowitz). Arcadi Volodos. Sony SK 60893).
1848. Strauss, J. sr.: Radetzky mars op. 228. Harnoncourt (Teldec 8573-83563-2).
En dan was daar nog Ferenc II Rákóczi
Daarnaast was er rond een eeuw eerder Ferenc II Rákóczi (1676 – 1735) die in het destijds nog tot de Oostenrijkse dubbelmonarchie behorende Hongarije als volksheld gold vanwege zijn rol als leider van de opstand tegen de Habsburgers van 1703-1711. Op grond daarvan verwerft hij de titel Prins van Transsylvanië. Het lot was hem minder welgezind want na aanvankelijke successen werd hij in 1708 in de slag bij Trencsén verslagen en verloor hij zijn titel. Teleurgesteld bracht hij de rest van zijn leven in ballingschap door in Pruisen, Frankrijk en en het Ottomaanse rijk. Maar in de muziek leeft hij goed vertegenwoordigd voort. Typisch genoeg ook exclusief in marsmuziek. Is het geen aardig idee voor de muziekindustrie om al dit materiaal samen eens op cd te zetten?
1839. Liszt: Rákóczi mars S. 242 a/1. Leslie Howard (Hyperion CDA 67233/4).
1853. Brahms: Rákóczi mars. Idil Biret (Naxos 8.501201).
1863. Liszt: Rákóczi mars S. 244 b/1 (pianotranscriptie). Leslie Howard (Hyperion CDA 66811/2).
1863. Mosonyi: Rákóczi mars. István Kassai (Marco Polo 8.223560).
1865. Liszt: Rákóczi mars S. 117. Hongaars Staatsorkest o.l.v. Gyula Nemeth (Hungaroton HCD 12721).