MUZAK OF DE ELECTRO-AKOESTISCHE MILIEUVERVUILING Na een mooi concert kom je uit Utrechts Vredenburg, nog vervuld van enige kernachtige, dus beklijvende muziekthema's, die niet de behoefte wekken aan andere, vrijwel continu hoorbare en letterlijk platgewalste muziekjes. Op je belt met een bedrijf, dat je tijdens het doorverbinden vergast op een muziekje - altijd net in een genre, dat je nu net absoluut niet wilt horen - je stapt in een lift of loopt een warenhuis binnen: te vaak is daar een onontkoombaar geluidsdecor. Het ergst echter is de teringherrie, die uit voor jongeren bestemde kledingzaken walmt. We hebben te maken met vormen van muziekverspreiding, die iedereen hoort, maar waar niemand bewust naar luistert.
Geluidsbehang
Muziek is een geplande akoestische vorm, die tegen een liefst zo stil mogelijke achtergrond hoorbaar wordt. Sinds ettelijke decennia bestaat een industrie, die zich bezighoudt met de vormgeving van die achtergrond zelf. Dat gaat zover, dat men haast geen warenhuis, geen fabriek, geen hotellobby, geen passagiers- of cruiseboot en geen lift meer kan betreden zonder achtergrondmuziek. Het ergst zijn haast de als rustgevend bedoelde landingsmuziekjes in vliegtuigen, die per cassetteband aangeleverd de recorder zwevend uitjengelen.Zoals in ontwikkelingslanden de merknaam Bic synoniem werd met de ballpoint zelf, zo werd de naam van de Amerikaanse firma Muzak synoniem voor geluidsregen. Muzak begon in 1934 als Wired Radio, toen ex brigadegeneraal George Owen Squier in de V.S. per telefoonlijn een soort radiodistributie in het leven riep voor restaurants en kantoren, die daarvoor twintig dollar per maand betaalden. In 1956 werd daarvoor een landelijk dekkend net van 22 radiozenders voor opgezet en sinds de jaren tachtig - het hoofdkwartier was intussen van New York naar Seattle verplaatst - wordt Muzak per satelliet radio wereldwijd verspreid. Nog steeds louter in mono geluid, omdat stereo onbruikbaar is. Arrangeurswerk
De grondstof wordt ontleend aan succesnummers, evergreens, de hitparade en populaire klassieken. Door handige arrangeurs als Badalamenti en schnabbelende musici (zelfs gitarist Edy Christiani leverde hand- en spandiensten) in nieuwe arrangementen zodanig verwerkt, dat alle storende dynamieksprongen zijn platgewalst en alle onruststokende dissonanten zijn geëlimineerd.Alles opgesplitst in de genres Hitline, Soft Rock, New Age, Light Classical (bij voorkeur barok en romantisch) en Environmental, al naar gelang de doelgroep. Vroeger werden de nummers in reeksen van een kwartier lengte gemonteerd. Tweeëndertig van dergelijke reeksen vormen het akoestisch decor voor een achturige werkdag. Tegenwoordig wordt Muziek voor wie zulks wil in abonnement op bandjes in eenheden van 100 uur aangeleverd. Ongeveer 75.000 composities heeft Muzak tot nu toe geproduceerd en opgeslagen. Moois, dat behalve per radio en band ook op de cd plaat leverbaar is en dat de wereld van miljoenen mensen moet veraangenamen. Muzak is niet de enige firma op dit gebied, maar vermoedelijk wel de grootste. Volgens Mr. Umberto Muscio, een vroegere directeur van Muzak, hebben zijn programma's ten doel om "een indruk van welbehagen, van euforie te wekken."Volgens Joseph Lanza, die onder de titel Elevator Music een lofzang op Muzak schreef, is het genre vooral ook rustgevend en biedt het zekerheid.Lieden als Mantovani, Charlie Kunz en Ray Conniff behoorden zonder het te beseffen tot de eerste Muzakspecialisten, tot de wegberijders van Easy Listening muziek. Zoals ook een radioprogramma als Arbeidsvitaminen ettelijke steentjes bijdroeg. Die eerste musici werkten tenminste nog onder eigen naam, later werd de brede stroom notenbrij, die vooral steeds lieflijk en herkenbaar moest zijn, steeds anoniemer met hulp van waarschijnlijk goedbetaalde strijkjes en piano- of gitaar riedelaars.Voorwaarden voor het ontstaan en het succes van dergelijke geluidsdecors zijn enerzijds de technische ontwikkelingen van de afgelopen dertig jaar met de perfectionering van weergave-apparatuur en PA (Public Adress) systemen, anderzijds de blijkbare angst voor stilte, die menige jongere, gewend aan de hele dag Radio 3 kabaal, schijnt te plagen. En dat, terwijl er toch al genoeg lawaaivervuiling is. Of koeien echt meer melk geven en kippen meer eieren leggen bij het luisteren naar rustige muziek en of de toepassing van muziek in tandartspraktijken werkelijk pijnstillend werkt, is nog onvoldoende aangetoond. In het laatste geval zou het om een specifieke vorm van analgesie gaan. In zijn boek The tuning of the World (New York, 1977) heeft R. Murray Schafer het over audioanalgesie. De musicoloog Gay Gompert daarentegen heeft het over muziek uit de wasmachine: vlekkeloos gereinigd, maar zonder enigerlei passie. En inderdaad alles lijkt op elkaar, is uitwisselbaar.Wie bij de firma Muzak naar achtergronden voor het succes dat weliswaar sinds het eind van de jaren zestig, toen de jaaromzet 400 miljoen dollar netto bedroeg wat tanende is - zoekt, wordt bedolven onder brochures en tabellen. Er zijn gedragswetenschappers in dienst, die weten te onderbouwen, dat Muzak het concentratievermogen en het werkplezier verhogen en de stress verlagen. Muzak zou een rustiger polsslag en ademhaling veroorzaken. Heel handig wordt op het bioritme van de muziekhongerige mens ingehaakt; perioden van de dag, waarin bewustzijnsvernauwingen dreigen, worden met fellere ritmen en snellere tempi overbrugd.Niet alleen het onbehagen, dat blijkbaar met stilte gepaard gaat, maar ook het kwellende gevoel, dat met het verblijf in afgesloten, stille ruimtes optreedt, kan zo worden bestreden.Muzak gaat echter nog een stap verder. Toegespitste programma's voor wachtkamers, vliegtuigen, liften, winkels en ziekenhuizen kunnen makkelijk welbehagen scheppen, maar voor kantoren en fabrieken moeten liefst speciale programma's worden gemaakt, die meteen ook de productiviteit bevorderen.Muscio: "Wij vervangen het lawaai, dat in elk kantoor, iedere werkplaats en elk natuurlijk milieu heerst en dat oorzaak van moeheid en irritatie vormt door aangename klanken, die het gehoor op aangename wijze prikkelen en die zo een gevoel van activiteit en beweging geven."Verrassend genoeg loopt de Muzak praktijk deels parallel met die van de muziektherapie. Alleen wat de medische wereld gebruikt om mensen te genezen, wordt door Muzak misbruikt om de productiviteit op te voeren. Een nieuwe, mogelijk heel effectieve vorm van akoestisch management. Niet ons denken wordt zo gemanipuleerd, maar het autonome zenuwstelsel, dat gedeelte van het zenuwstelsel, dat zich onttrekt aan onze bewuste controle en dat onder andere onze hartslag, de ademfrequentie, de spijsvertering en zelfs de inwendige secretie - de adrenaline uitstoot van de bijnieren - reguleert.De schade, die een dergelijke permanente akoestische behandeling kan veroorzaken, is vermoedelijk nog niet nader onderzocht. In dit licht bezien is de door de in 1966 door de UNESCO uitgevaardigde resolutie, waarin een "Recht op stilte" is geformuleerd een lachertje.De per strekkende el verstrekte Muzak is in Nederland nooit zo populair geworden als in het land van herkomst. De reputatie was van meet af aan minder goed. Toch is het mogelijk om via Instore Radio per satelliet verspreid van concurrent AEI uit Atlanta te kopen en verspreiden. Firma's als Alcas en Asint verspreiden vergelijkbaar moois op cassetteband of cd. Met de gehoorbeschadiging, die bij veelvuldig en te luid gebruik van Walkmanachtigen en verblijf in disco's optreedt, ligt het wat de risico's betreft ook eenvoudiger. Maar wie weet, komt er een tijd, waarin meevoelende doktoren patiënten, die aan teveel lawaai zijn blootgesteld kunnen verwijzen naar stilteklinieken. Idealiter zouden dergelijke sanatoria kunnen worden gesponsord uit de winsten die de verkoop van tienduizenden gemaltraiteerde composities en van honderdduizenden Walkmans opleveren.
