MANIPULEREN IN GRADATIES
De Dikke Van Dale geeft o.a. de volgende omschrijving van het begrip manipuleren: hanteren, behandelen, beïnvloeden, in bepaalde richting dwingen, bedrieglijke kunstgrepen toepassen. Meestal zit aan het manipuleren dus een negatief tintje, maar dat hoeft niet noodzakelijkerwijs zo te zijn.
In het aprilnummer 2009 van The Gramophone windt Philip Kennicott zich onder de titel ‘Why the Obama camp’s First scandal is damaging for classical music’. Wat laat na de inhuldiging van de nieuwe Amerikaanse president op een koude januaridag op de balustrade van het Capitool in Washington heeft inderdaad een millioenenvoudig publiek op tv of ter plaatse kunnen zien en horen hoe Itzak Perlman en Yo-Yo Ma met waarschijnlijk verstijfde vingers een meditatie van John Williams over het klassieke Shakerlied Simple Gifts spelden. Het kwam nogal ongeloofwaardig over. Het resultaat zag er weliswaar niet zo ongeloofwaardig uit als slechte lipsynchronisatie van beroemde zangers die in close-up playbacken, maar toch.
Het was een berekend risico in de kou waarin van hier letterlijk en figuurlijk hooggeplaatste strijkers in de vrieskou niet kan worden verwacht dat ze hun beste geven. Het zag er zelfs als redelijk echt uit. Maar eigenlijk had deze manipulatie – een van de ongunstiger soort – eerlijkheidshalve tevoren moeten worden aangekondigd. Nu vormt deze grootse happening inderdaad geen lichtend voorbeeld van hoe het hoort. Je kunt je daarover opwinden zoals Kennicott doet, of het schouderophalend afdoen als eigentijds fenomeen.
Er zijn natuurlijk veel meer voorbeelden van nare, want oneerlijke manipulatie in de muziekwereld en de daaraan gelieerde muziekindustrie. De meeste blijven onbekend, maar een paar van vroeger herinner ik me. Bijvoorbeeld van Elisabeth Schwarzkopf die in een Wagneraria een hoge noot invulde voor de oude Kirsten Flagstad wier stem die hoogte niet meer veilig haalde. Of toen Decca, aangespoord door de grote belangstelling voor de stereo lp en de desinteresse voor mono repertoire een opname van Kathleen Ferrier achteraf stereofoniseerde door de stem van de zangeres middenin in mono te plaatsen en het begeleidend orkest onder Adrian Boult daarbij een nieuwe stereo opname van het orkestaandeel te laten maken. Leuker is het geval dat ik zelf van nabij meemaakte tijdens de Philipsopname van Shostakovitch’ Pianokwintet met Gidon Kremer c.s. in Haarlem waar mijn vrouw een pianoakkoord completeerde voor de geïndisponeerde pianiste.
Soms gaat het inderdaad om kleinigheden, maar soms ook om grotigheden die hooguit lang achteraf pas bij het publiek bekend worden. Puristen zullen over dergelijke ingrepen verontwaardigd doen, maar langzamerhand zijn inderdaad de normen en waarden veranderd en zullen velen hun schouders hierover ophalen. Het eindresultaat is hoofdzaak en hoe dat tot stand komt voor velen bijzaak.
Vooral onder de invloed van studio opnamen van popmuziek is natuurlijk al decennialang sprake van manipulatie. De impact van dergelijke opnamen is daarvan zelfs afhankelijk. In technisch opzicht is dat haast nog sterker merkbaar, te beginnen bij mogelijk optredende beperkingen in het klankspectrum, verkleuringen, in het ergste geval van gaten.
Internet draagt ook zijn steentje bij met downloadmogelijkheden in verschillende kwaliteitsklassen, bij mp 3 en i-pod bestanden is daar ook mee te rekenen. Voor de meeste gebruikers geldt who cares! Jammer is alleen dat dergelijke in mindere of meerdere mate gedehydreerde muziek als standaard wordt ervaren en dat mensen de relatie met de veel mooiere, rijkere klinkende werkelijkheid kunnen verliezen. Maar ja, ook daarvoor gelden weer verzachtende omstandigheden. Wat is het bijvoorbeeld niet fijn om in een Noorse fjord via een krakend prutsradiootje te luisteren naar een Noorse dans van Grieg. Toegegeven: die kent men dan meestal in origineelgedaante en de herinnering, de fantasie vullen het ontbrekende aan.
Kennicott eindigt met de zinsnede: The connection between hearing and the real is the essence of the music we love. En terechte vaststelling om als uitgangspunt te blijven hanteren en niet gemakzuchtig toe te geven aan minder.