GELUIDSKUNST
In het ‘Cultureel supplement’ van NRC Handelsblad van 24 oktober 2008 houden geluidskunstenaar Paul Devens en kunstlector Peter Peters van de Hogeschool Zuyd een warm pleidooi voor de stichting van een museum voor ‘sound field’ en ‘Ursonate’, met andere woorden voor een geluidskunstmuseum.
De auteurs pleiten zelfs voor de herbouw van Le Corbusiers Philipspaviljoen dat heel markant opviel tijdens de Brusselse Wereldstentoonstelling uit 1958. Dat nu lijkt een al te utopistisch idee. Mocht de herbouw al financierbaar zijn, de exploitatie en het onderhoud lijken een onmogelijkheid. Te vrezen valt ook dat het bezoekersaantal na de eventueel grote initiële belangstelling wel eens zou kunnen tegenvallen.
Intussen was het wel een belevenis om dat paviljoen met zijn ongeveer 350 luidsprekers die met verdere inbreng van Gerrit Rietveld en Karel Appel bij de gang door het geheel werd begeleid door treffende beelden. De details herinner ik me niet meer zo goed, maar het paviljoen maakte wel diepe indruk.
Meer daarover is te vinden in het zojuist gepubliceerde boek Dichtbij klopt het hart van de wereld. Nederland op de wereldtentoonstelling Brussel ’58 (Scriptum).Van Varèse’s in samenwerking met Philipsingenieurs van het Natlab gemaakte elektronische gedicht Poème électronique zijn wel opnamen gebleven, maar dat herleid tot 2- of 4-kanaals vorm. Het vormt een opvallend onderdeel van de hybride kunstvorm die tegenwoordig geluidskunst wordt genoemd en die bestaat uit klanksculpturen, klankobjecten en klankperformances.
Zelf moet ik bekennen dat ik na een aanvankelijke fascinatie, rond 1956 gewekt door de eerste tastbare blijken van elektronische muziek op elpee (Stockhausens Gesang der Jünglinge en Badings’ balletmuziek Kain en Abel) snel mijn belangstelling verloor. De achterliggende techniek met sinusgeneratoren en ringmodulatoren had wel iets bijzonders, de klinkende uitkomsten verbleekten snel. Daarna had ik alleen op afstand, zijdelings met de elektronische muziek te maken, onder meer door bezoekjes voor andere activiteiten aan het Utrechtse Instituut voor Sonologie dat later rond 1980 door de universiteit werd afgestoten en onderdak vond bij de studio voor elektronische muziek aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar Dick Raaymakers de scepter zwaaide. Die afdeling Sonologie bestaat nog steeds en verzorgt jaarlijks enige concerten waarop studenten hun werk laten horen. De elektronische studio I is onlangs zelfs omgedoopt in Stockhausen studio. Wat STEIM op dit gebied tot stand bracht, is me niet bekend.
Zo waag ik me brutaal op onbekend terrein zonder me echt in de materie te hebben verdiept. Beschouw het als niet meer dan een aanzet. Probleem van de elektronische muziek is dat deze als autonome kunstvorm zo weinig te bieden heeft en dus vooral en haast alleen in combinatie met andere muziek, met beeld, in de film, met ballet heel functioneel en zinvol blijkt te zijn. In behoudende kringen werd zelfs gesuggereerd dat de elektronische muziek onwaardig was voor 'muziek' door te gaan en componist/pianist Hans Henkemans suggereerde de nieuwe term 'Soniek". Ik heb me derhalve verder ook nooit in deze materie verdiept en wat ik hier debiteer staat dus op nogal losse schroeven, getuigt niet van grote interesse en onderzoek. Soit.
Op basis van oude info en catalogi heb ik niettemin eens geïnventariseerd wat er zoal aan elektronische muziek op elpee en cd voorhanden is. Daarbij heb ik me niet beperkt tot elektronische muziek puur, maar ook stukken met instrumenten en zag erbij vermeld. Vraag is: waar trek je de grenzen? Moeten ook werken op basis van een (bv. Moog) synthesizer worden vermeld? Zover ben ik niet gegaan want dan is het einde haast zoek en kun je bij de elektrische gitaar eindigen.
Niettemin is de lijst verrassend lang en zijn – het bloed kruipt waar het niet gaan kan – de Nederlandse componisten heel sterk vertegenwoordigd. Er is vast nog veel meer van na 1980. In het artikel worden Bernhard Leitner, Carsten Nicolai, Ryoji Ikeda, Michel Waisvisz, Moniek Toebosch, Justin Bennett, Hans van Koolwijk genoemd. Internet geeft beslist nog veel meer gegevens prijs.Voor zover het eventueel na restauratie en digitalisatie nog ergens beschikbaar is, verdient het zeker om bewaard te blijven en om algemeen toegankelijk te worden gemaakt.
Maar of een museum daarvoor de aangewezen plaats is? Devens en Peters wijzen op het interdisciplinaire karakter van de elektronische muziek, maar vinden dat de expositieruimte een combinatie moet bieden met bijvoorbeeld live veldopnamen of de stadswandelingen van Celia Ehrens of Godfried Willem Raes.Intussen lijkt het realistischer om in niet solistisch in eigen land, maar in Europees verband samenwerking te zoeken met die andere als pioniers werkende elektronische studio’s. Die van de WDR in Keulen waar Stockhausen, Koenig e.a. werkten, het IRCAM in Parijs (of ook brokken Musique concrète van Schaefer daarin passen?), Milaan, Boedapest en waar nog meer van dergelijke studio’s actief waren. Het Apollohuis in Eindhoven dat een goede Nederlandse aanzet leek in 1980 moest blijkbaar zijn deuren sluiten in 2001. Zeker is wel dat het onderwerp aandacht verdient.
Discografie
Badings
Armageddon. Bayer Records 100.024
Capriccio. Limelight LS 85055
Concertino voor piano en klanksporen. Marhel MA 25022
Evolutionen. Limelight LS 86055
Genesis. Limelight LS 86055
Kain en Abel. Donemus CV 7903
Kontrapunkte. Marhel MA 25006
Baltan (Dick Raaymakers, omkering van Natlab)
The fascinating world of Electronic Music. Philips PL 08168
Van Bergeyk
D.E.S.. Donemus CV 7903
Over de dood en de tijd. Donemus CV 8203
Boehmer
Aspekt. Philips 836.993
Boerman
Alchemie, Compositie 1972, De Zee. Donemus CV 7701
Musique concrète. Donemus CV 7903
Bruynèl
Adieu, Petit prince, Chicarras, From the tripod, Rain, Signs. Eigen beheer
Arc. Donemus DAVS 7172/1
Elegy, Intra I, Looking Ears EFC 2501, DF 9004
Phases, Serène, Soft song, Toccare, Translucent. Donemus CD 8003
Van Campen
Sintering. Donemus CV 7903
Cats
Cadence-1. Donemus CV 7903
Dissevelt
Drifting, Intersection, Vibration, Whirling. Limelight LS 7803
Gamelan. Donemus CV 7803
Van DoornMinnuet. Donemus CV 7803
Eisma
BHT. Donemus CV 7803
Giltay
Polychronie. Donemus CV 7803
Gorter
K 45. Donemus CV 7803
KoenigFunktion Blau. Philips 6740.001
Funktion Gelb. Wergo WER 324
Funktion Grün. DG 643545
Klangfiguren. DG 16134
Klangfiguren II. DG 137011
Terminus. Philips 836.993
Three Asko pieces. Wergo CD 2022/50
Kubisch6 Spiegel. Agentur Berliner Editionen RZ Edition 10.003
KunstExpulsion. Philips 6585007
Exterieur. Donemus CV 7903
De Marez-Oyens Ambiversione, Charon’s gift, Safed. Attaca Babel 8422-7
Meyer
Werkstuk 1964. Donemus CV 7903
NasveldI touch you. Attaca Babel 8311-1
De Neeve
A.F. Donemus CV 7803
Nono
Für Paul Dessau; Musiche di scena par Ermittlung; Musiche per Manzú; Omaggio a Emilio Vedova. Stradivarius STR 7001
….sofferte onde serene…. DG 423.248-2, 471.362-2
Oosterveld
Soundtrack, Square dance. Mimestudio Haarlem
Transitions. Donemus CV 8204
Ponse
Etude I. Donemus CV 7803
Nacht. Philips 836.993
Radiophonie. Philips 6526.004
Raaymakers
Ballad ‘Erlköng’, Canons 1-5. Donemus CV 8103
Pianoforte. Donemus CV 7803
Tweeklank. Limelight LS 86055
RaxachChimaera. Donemus CV 7801
Strijkkwartet nr. 2. Philips 6500.881
SchatThe Aleph. Donemus CV 7803
Smith
Etude I. Donemus CV 7903
Spek
Impulsen. Donemus CV 7903
Stockhausen: Atmen gibt das Leben. Stockhausen STO CD 23
Bijou. Stockhausen STO CD 32
Etüde. Stockhausen STO CD 3
Flöte. Stockhausen STO CD 57
Gesang der Jünglinge. Stockhausen STO CD 3
Hymnen Regio I-IV. Stockhausen STO CD 47
Der Jahreslauf. Stockhausen STO CD 29
Kathinka’s Gesang aus Luzifers Requiem. Stockhausen STO CD 28
Kontakte. Stockhausen STO CD 6
Libra. Stockhausen STO CD 3 en/of 6
Mikrophonie I, II. Stockhausen STO CD 9
Mittwochs Abschied. Stockhausen STO CD 55
Mixtur. Stockhausen STO CD 8
Paare vom Freitag. Stockhausen STO CD 48
Pole. Stockhausen STO CD 15
Signale zur Invasion. Stockhausen STO CD 44
Sirius. Stockhausen STO CD 26
Solo. Stockhausen STO CD 45
Spiral. Stockhausen STO CD 15
Studie I, II. Stockhausen STO CD 3, 4
Synthi-Fou (Klavierstück XV). Stockhausen STO CD 42
Telemusik. Stockhausen STO CD 9
Wochenkreis. Stockhausen STO CD 32
Zungenspitzentanz. Stockhausen STO CD 28
Varèse
Poème électronique. Decca 460.208-2 en 475.487-2 (1958)
Poème électronique. Asko ensemble Attacca BABEL 9263 (1984)
Poème électronique. BV Haast CD 060701
Vink
Screen. Philips 6526,004
Weiland
Study in layers and pulses. Donemus CV 7803
Waisvisz
The hands. Wergo CD 2010-50
Wentink
Discours. Donemus CV 7803
Xenakis
Analogique A, B. Mode MODE 152
Concret PH 2. BV Haast CD 060701
Hibiki-Hana-Ma. Ellipsis Arts CD 360
Kraanerg. Collins WWE2CD 20217
La légende d’Eer. Mode MODE 148