GELUIDSKUNST

 In het ‘Cultureel supplement’ van NRC Handelsblad van 24 oktober 2008 houden geluidskunstenaar Paul Devens en kunstlector Peter Peters van de Hogeschool Zuyd een warm pleidooi voor de stichting van een museum voor ‘sound field’ en ‘Ursonate’, met andere woorden voor een geluidskunstmuseum.

De auteurs pleiten zelfs voor de herbouw van Le Corbusiers Philipspaviljoen dat heel markant opviel tijdens de Brusselse Wereldstentoonstelling uit 1958. Dat nu lijkt een al te utopistisch idee. Mocht de herbouw al financierbaar zijn, de exploitatie en het onderhoud lijken een onmogelijkheid. Te vrezen valt ook dat het bezoekersaantal na de eventueel grote initiële belangstelling wel eens zou kunnen tegenvallen.

Intussen was het wel een belevenis om dat paviljoen met zijn ongeveer 350 luidsprekers die met verdere inbreng van Gerrit Rietveld en Karel Appel bij de gang door het geheel werd begeleid door treffende beelden. De details herinner ik me niet meer zo goed, maar het paviljoen maakte wel diepe indruk.

Meer daarover is te vinden in het zojuist gepubliceerde boek Dichtbij klopt het hart van de wereld. Nederland op de wereldtentoonstelling Brussel ’58 (Scriptum).Van Varèse’s in samenwerking met Philipsingenieurs van het Natlab gemaakte elektronische gedicht Poème électronique zijn wel opnamen gebleven, maar dat herleid tot 2- of 4-kanaals vorm. Het vormt een opvallend onderdeel van de hybride kunstvorm die tegenwoordig geluidskunst wordt genoemd en die bestaat uit klanksculpturen, klankobjecten en klankperformances.

Zelf moet ik bekennen dat ik na een aanvankelijke fascinatie, rond 1956 gewekt door de eerste tastbare blijken van elektronische muziek op elpee (Stockhausens Gesang der Jünglinge en Badings’ balletmuziek Kain en Abel) snel mijn belangstelling verloor. De achterliggende techniek met sinusgeneratoren en ringmodulatoren had wel iets bijzonders, de klinkende uitkomsten verbleekten snel. Daarna had ik alleen op afstand, zijdelings met de elektronische muziek te maken, onder meer door bezoekjes voor andere activiteiten aan het Utrechtse Instituut voor Sonologie dat later rond 1980 door de  universiteit werd afgestoten en onderdak vond bij de studio voor elektronische muziek aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, waar Dick Raaymakers de scepter zwaaide. Die afdeling Sonologie bestaat nog steeds en verzorgt jaarlijks enige concerten waarop studenten hun werk laten horen. De elektronische studio I is onlangs zelfs omgedoopt in Stockhausen studio. Wat STEIM op dit gebied tot stand bracht, is me niet bekend.

Zo waag ik me brutaal op onbekend terrein zonder me echt in de materie te hebben verdiept. Beschouw het als niet meer dan een aanzet. Probleem van de elektronische muziek is dat deze als autonome kunstvorm zo weinig te bieden heeft en dus vooral en haast alleen in combinatie met andere muziek, met beeld, in de film, met ballet heel functioneel en zinvol blijkt te zijn. In behoudende kringen werd zelfs gesuggereerd dat de elektronische muziek onwaardig was voor 'muziek' door te gaan en componist/pianist Hans Henkemans suggereerde de nieuwe term 'Soniek". Ik heb me derhalve verder ook nooit in deze materie verdiept en wat ik hier debiteer staat dus op nogal losse schroeven, getuigt niet van grote interesse en onderzoek. Soit.

Op basis van oude info en catalogi heb ik niettemin eens geïnventariseerd wat er zoal aan elektronische muziek op elpee en cd voorhanden is. Daarbij heb ik me niet beperkt tot elektronische muziek puur, maar ook stukken met instrumenten en zag erbij vermeld. Vraag is: waar trek je de grenzen? Moeten ook werken op basis van een (bv. Moog) synthesizer worden vermeld? Zover ben ik niet gegaan want dan is het einde haast zoek en kun je bij de elektrische gitaar eindigen.

Niettemin is de lijst verrassend lang en zijn – het bloed kruipt waar het niet gaan kan – de Nederlandse componisten heel sterk vertegenwoordigd. Er is vast nog veel meer van na 1980. In het artikel worden Bernhard Leitner, Carsten Nicolai, Ryoji Ikeda, Michel Waisvisz, Moniek Toebosch, Justin Bennett, Hans van Koolwijk genoemd. Internet geeft beslist nog veel meer gegevens prijs.Voor zover het eventueel na restauratie en digitalisatie nog ergens beschikbaar is, verdient het zeker om bewaard te blijven en om algemeen toegankelijk te worden gemaakt.

Maar of een museum daarvoor de aangewezen plaats is? Devens en Peters wijzen op het interdisciplinaire karakter van de elektronische muziek, maar vinden dat de expositieruimte een combinatie moet bieden met bijvoorbeeld live veldopnamen of de stadswandelingen van Celia Ehrens of Godfried Willem Raes.Intussen lijkt het realistischer om in niet solistisch in eigen land, maar in Europees verband samenwerking te zoeken met die andere als pioniers werkende elektronische studio’s. Die van de WDR in Keulen waar Stockhausen, Koenig e.a. werkten, het IRCAM in Parijs (of ook brokken Musique concrète van Schaefer daarin passen?), Milaan, Boedapest en waar nog meer van dergelijke studio’s actief waren. Het Apollohuis in Eindhoven dat een goede Nederlandse aanzet leek in 1980 moest blijkbaar zijn deuren sluiten in 2001. Zeker is wel dat het onderwerp aandacht verdient. 

Discografie

Badings

Armageddon. Bayer Records 100.024

Capriccio. Limelight LS 85055

Concertino voor piano en klanksporen. Marhel MA 25022

Evolutionen. Limelight LS 86055

Genesis. Limelight LS 86055

Kain en Abel. Donemus CV 7903

Kontrapunkte. Marhel MA 25006 

Baltan (Dick Raaymakers, omkering van Natlab)

The fascinating world of Electronic Music. Philips PL 08168 

Van Bergeyk

D.E.S.. Donemus CV 7903

Over de dood en de tijd. Donemus CV 8203 

Boehmer

Aspekt. Philips 836.993 

Boerman

Alchemie, Compositie 1972, De Zee. Donemus CV 7701

Musique concrète. Donemus CV 7903 

Bruynèl

Adieu, Petit prince, Chicarras, From the tripod, Rain, Signs. Eigen beheer

Arc. Donemus DAVS 7172/1

Elegy, Intra I, Looking Ears EFC 2501, DF 9004

Phases, Serène, Soft song, Toccare, Translucent. Donemus CD 8003 

Van Campen

Sintering. Donemus CV 7903 

Cats

Cadence-1. Donemus CV 7903 

Dissevelt

Drifting, Intersection, Vibration, Whirling. Limelight LS 7803

Gamelan. Donemus CV 7803 

Van DoornMinnuet. Donemus CV 7803 

Eisma

BHT. Donemus CV 7803 

Giltay

Polychronie. Donemus CV 7803 

Gorter

K 45. Donemus CV 7803 

KoenigFunktion Blau. Philips 6740.001

Funktion Gelb. Wergo WER 324

Funktion Grün. DG 643545

Klangfiguren. DG 16134

Klangfiguren II. DG 137011

Terminus. Philips 836.993

Three Asko pieces. Wergo CD 2022/50 

Kubisch6 Spiegel. Agentur Berliner Editionen RZ Edition 10.003 

KunstExpulsion. Philips 6585007

Exterieur. Donemus CV 7903 

De Marez-Oyens Ambiversione, Charon’s gift, Safed. Attaca Babel 8422-7 

Meyer

Werkstuk 1964. Donemus CV 7903 

NasveldI touch you. Attaca Babel 8311-1 

De Neeve

A.F. Donemus CV 7803 

Nono

Für Paul Dessau; Musiche di scena par Ermittlung; Musiche per Manzú; Omaggio a Emilio Vedova. Stradivarius STR 7001

….sofferte onde serene…. DG 423.248-2, 471.362-2 

Oosterveld

Soundtrack, Square dance. Mimestudio Haarlem 

Transitions. Donemus CV 8204 

Ponse

Etude I.  Donemus CV 7803

Nacht. Philips 836.993

Radiophonie. Philips 6526.004 

Raaymakers

Ballad ‘Erlköng’, Canons 1-5. Donemus CV 8103

Pianoforte. Donemus CV 7803

Tweeklank. Limelight LS 86055 

RaxachChimaera. Donemus CV 7801

Strijkkwartet nr. 2. Philips 6500.881 

SchatThe Aleph. Donemus CV 7803 

Smith

Etude I. Donemus CV 7903 

Spek

Impulsen. Donemus CV 7903 

Stockhausen: Atmen gibt das Leben. Stockhausen STO CD 23

Bijou. Stockhausen STO CD 32

Etüde. Stockhausen STO CD 3

Flöte. Stockhausen STO CD 57

Gesang der Jünglinge. Stockhausen STO CD 3

Hymnen Regio I-IV. Stockhausen STO CD 47

Der Jahreslauf. Stockhausen STO CD 29

Kathinka’s Gesang aus Luzifers Requiem. Stockhausen STO CD 28

Kontakte. Stockhausen STO CD 6

Libra. Stockhausen STO CD 3 en/of 6

Mikrophonie I, II. Stockhausen STO CD 9

Mittwochs Abschied. Stockhausen STO CD 55

Mixtur. Stockhausen STO CD 8

Paare vom Freitag. Stockhausen STO CD 48

Pole. Stockhausen STO CD 15

Signale zur Invasion. Stockhausen STO CD 44

Sirius. Stockhausen STO CD 26

Solo. Stockhausen STO CD 45

Spiral. Stockhausen STO CD 15

Studie I, II. Stockhausen STO CD 3, 4

Synthi-Fou (Klavierstück XV). Stockhausen STO CD 42

Telemusik. Stockhausen STO CD 9

Wochenkreis. Stockhausen STO CD 32

Zungenspitzentanz. Stockhausen STO CD 28   

Varèse

Poème électronique. Decca 460.208-2 en 475.487-2 (1958)

Poème électronique. Asko ensemble Attacca BABEL 9263 (1984)

Poème électronique. BV Haast CD 060701 

Vink

Screen. Philips 6526,004 

Weiland

Study in layers and pulses. Donemus CV 7803 

Waisvisz

The hands. Wergo CD 2010-50 

Wentink

Discours. Donemus CV 7803 

Xenakis

Analogique A, B. Mode MODE 152

Concret PH 2. BV Haast CD 060701

Hibiki-Hana-Ma. Ellipsis Arts CD 360

Kraanerg. Collins WWE2CD 20217

La légende d’Eer. Mode MODE 148