Fonografie Muziek

GREGORIAANS

GREGORIAANSE MUZIEK: TERUG NAAR DE MIDDELEEUWEN Een reactie kon niet uitblijven. Een reactie op alle 'pretherrie', die zich manifesteert in als steeds storender ervaren geluidsvervuiling van opgevoerde brommers, motoren met extra luide knalpotten, reclame- en andere lichte vliegtuigjes, gettoblasters van bouwvakkers, muzak in winkelcentra en via telefooncentrales, sissende en ritmisch dreunende walkmans, gehoorbeschadi­gende geluidsniveau's tijdens houseparties. Gewone stilte mag blijkbaar niet of wordt zelfs als bedreigend ervaren. Wat rest, is een vlucht in een kalmerend New Age geluidsdécor. Of in rustgevende, mystieke Middel­eeuwse klanken. 

Tegen het beta-ritme

"Beleef diepe ontspanning en verhoog uw stressbestendigheid. De gemoedstoe­stand van de mens wordt bepaald door de frequentie van de hersengolven. Dat ritme wordt overwegend door externe invloeden opgewekt. Langdurige of veelvuldige blootstelling aan onaangename indrukken leidt tot stress, slapeloos­heid, concentratiestoornissen", aldus de ronkende New Age taal uit een folder, waarin Relaxation Wave Synchroniza­tion moois wordt aanbevolen, die het alfa-, beta-, delta- en theta ritme voor ¦198,- compleet met donkere lichtimpulsbril stuurt.Je kunt je natuurlijk ook goedkoper en effectiever meteen wat minder maso­chis­tisch aan rustgevende ervaringen overgeven. Een boek lezen inplaats van de vanwege de steeds kortere, sneller wisselende en versnelder weergegeven beelden en flitseffecten en de steeds bonkiger, luider geluiden alsmaar psychedeli­scher audiovisuele media over te geven. Of je kunt op zoek gaan naar rustgevende muziek. 

Zingende monniken veroveren Europa

Zo bezien is het succes van de dubbel cd Canto Gregoriano geen toeval. Verrassend is wel, dat alleen al in Nederland binnen twee maanden 15.000 van deze dubbelalbums werden verkocht. Abt Clemente is blij met het succes, maar wil het kloosterleven - met o.a. 7 diensten per dag - er niet door laten beïnvloeden en hij gaat met zijn schare ook niet op tournee.De Spanjaarden haalden de hitlijsten, wonnen gouden platen, werden een rage en maakten, dat aanpalende muziekgenres op deze succesgolf meesurfen. Gregoriaans diende als achtergrondmuziek in TV spots voor Aids preventie, werd geïntegreerd in 'World Music' uitingen en inspireerde componisten van Berlioz tot Penderecki. Gregoriaans stamt uit een tijd, toen de religie nog een groot bestanddeel van het dagelijks leven uitmaakte. De muziek was nog éénstemmig en ontstond haast improviserenderwijs in de geesten en kelen van monniken en nonnen. De basis kan tot in de vierde eeuw terug worden gevolgd, tot lang voordat het Romeinse rijk instortte in 476. Dat fundament ligt mede in het psalmzingen van het judaïsme: het gezongen woord droeg beter in grote kathedralen dan het gesproken woord. Het eerste westerse kerkgezang ontstond aan het eind van de zesde eeuw ten tijde van de regering van paus Gregorius de Grote (ca. 540-604). Het gaat bij voorkeur om mannenstem­men, die in de oude kerktoonaarden unisono hun psalmen, gebeden en verdere liturgieën zongen. Dat gebeurde (en gebeurt nu dus in gepopulariseerde vorm nog) in de vorm van een eentonig gezang met buigingen, gevarieerd door vrij zwierige decoratieve passages. De melodische stijl is beïnvloed door muziek uit Joodse synago­gen en het Griekse toonsysteem. In 1903 legde paus Pius X in het edict Motu proprio de verantwoordelijkheid voor de gregoriaanse traditie in handen van de Benedic­tijner monniken uit het Franse Solesmes. 

Te mooi om waar te zijn

De M.E. hebben zich bij uitstek geleend tot een interpretatie, gezien door een te rooskleurige bril met geromantiseerde visies in de geest van Hollywood en Walter Scott. Huizinga's Herfsttij der Middeleeuwen roept beter de gezichten, geluiden en geuren uit die tijd op, zoals 14e eeuwse pelgrims die ondergingen.Het begrip "artiest" kende men nog niet. Er golden strikte regels, getallen symboliek ging een rol spelen, er bestonden banden tussen de muziek en de wiskunde of de sterren­kunde.Het belangrijkste probleem voor de onbevangen luisteraar uit 1994 naar derge­lijke oude kerkmu­ziek is, dat hij vreemd staat tegenover de feitelijke reli­gieuze of mystieke achter­gronden van die muziek en dat hij tussen de composi­ties onderling - ook al zijn ze individueel erg kort - weinig contrast en kleurverschil waar­neemt. Anderzijds treffen - net als bij de ook zo goed in New Age passende 'Minimal Music' -  de eentonigheid en de vele herhalingen blijkbaar aangenaam. 

Hildegard von Bingen

Later in de ontwikkeling en toegespitst op één persoon vinden we andere hoogstaande voorbeelden van deze kunstvorm bij bv. Hildegard von Bingen (1098-1179), grondlegster en abdes van het klooster Rupertsberg bij Bingen am Rhein. Ze was niet alleen dokter, theologe en profetes, maar ze was ook begaafd als dichteres en componiste. Zelf identificeerde ze zich eens als "een veertje op de adem Gods". Ze schreef heel persoonlijke eenstemmige, extatisch-lyrische lofprij­zin­gen, die meteen ook hier en daar ondersteuning kregen van nu exotisch (een andere stimulans) klinkende instrumenten als vedel, schalmei, blokfluit, psalterium, harp of organistrum.Overigens is een apart hoofdstuk gewijd aan Hildegard.Het enige wat eigenlijk nu te wensen overblijft, is een wat minder verfijn­de en milde, dus een robuuster, wat rauwer aanpak. Het is onwaarschijnlijk, dat het - ook in de middeleeuwse kloosters - zo etherisch rein toeging.Later, tijdens en na de contra reformatie werd flink in het gregoriaans gesnoeid door het concilie van Trente in de 16e eeuw en de doodslag scheen te worden toegebracht toen de functie verder werd beknot tijdens het 2e Vaticaans concilie in de jaren zestig. Daardoor is Gregoriaans eigenlijk alleen nog in de beslotenheid van kloosters, abdijen en sommige kathedralen te horen. En gelukkig dus op cd.  

Selectieve discografie

Canto gregoriano. Koor van het Benedictijner klooster te Silos. EMI CMS 565.217-2.Messe de St. Michel. Ensemble Organum. F. Harmonia Mundi HMC 90138-2.De pelgrimage naar Santiago. New London Consort. Oiseau Lyre 433.148-2.Gregoriaanse zangen. London Carmelite koor o.l.v. Hohn McCarthy. Decca 460.641-2.Gregoriaanse zangen. Koor van de abdij Münsterzwarzach o.l.v. Godehard Joppich. Naxos 8.55951.Gregoriaanse zangen. Schola Hungarica o.l.v. László Dobszay en Janka Szendrei. Harmonia Mundi HMA 190.4031.Hildegard von Bingen. Sequenzen en hymnes. Gothic Voices. Hyperion CDA 66039.Idem. A vision of Paradise. Ensemble Sequenza. D. Harmonia Mundi 74321-20198-2.Machaut: Missen. Hilliard Ensemble. Hyperion CDA 66358 en CDA 66134.Werken van Perotinus. Hilliard Ensemble. ECM 837.751-2. (1999)