8 November 2020 werd in het tv programma Podium Witteman wat aandacht besteed aan de korte, simpele melodie La Folia die sinds eeuwen door veel componisten is gebruikt. Musicologen verdelen de geschiedenis van deze melodie in een eerste en een latere periode. Van oorsprong gaat het om een Portugees wijsje als Portugese dansmelodie uit de vijftiende eeuw. Die is wel omschreven als lawaaierig en waarbij de dansers elkaar op de schouders droegen terwijl de jonge mannen als meisjes waren verkleed. De naam ‘folia’ slaat dan op de dwaasheid en de leeghoofdigheid van de dansers.

De Folia vormt als ostinato de kern van de Fantasia que contrahze la harpa van Alonso de Mudarra uit 1546. Francisco Salinas volgde in 1577 met een Folia in zijn De musica libri septem. De manieren waarop metrum, ritme en harmonie kunnen worden veranderd blijken talloos en daar is dankbaar gebruik van gemaakt.

Het oudste Nederlandse voorbeeld is van een een anonieme coompost wiens werd belandde in het Klavierboek van Dimphna Isabella Reynders: Follie de Spagna met 7 variaties uit ca. 1689. Jos van Immerseel. nam het  als laatste op in het kader van het programma Ruckers, the musical legacy (NorthWest NWC 128390).

De latere Folias werden tot standaard dankzij Lully met zijn Les folies d’espagne voor vier houtblazers uit 1672, Vivaldi’s Triosonate La Follia op. 1/12, RV. 63 uit 1705, Alessandro Scarlatti’s Variazioni su ‘La Follia’ voor klavecimbel uit 1723, C.P.E. Bachs 12 Variationen auf die Folie d’espagne Wq. 118/9, Salieri’s 26 Variazioni sull’aria La Follia d’espagne voor orkest uit 1815, Sor’s Les folies d’espagne et un menuet op 15a voor gitaar ook uit 1815, Berlioz’ gitaarstuk La Folia uit ca. 1820, Ponce’s Thema, 20 variaties en fuga voor gitaar uit 1930, Rachmaninovs Corellivariaties op. 42 voor piano uit 1932, Henze’s Aria de la Folia espagnola voor kamerorkest uit 1977 en Malipiero’s Aria variata sulla Follia voor gitaar uit 1979 .

Verder is de melodie geciteerd in Bachs Boerencantate nr. 212 uit 1742, Cherubini’s Ouverture L’hôtellerie portugaise uit 1798, Paganini’s Vioolconcert nr. 6 uit 1815 en de Rhapsodie espagnole van Liszt uit 1863. EEn van de nieuwste bijdragen vinden we bij Una follia nouva voor altfluit van fluitist Hans-Martin Linde uit 1989.

Als het om wat opnamen gaat, heeft Jordi Savall het meeste te bieden.

 

Discografie

 

Savall, Jordi: La follia 1490 - 1701. Anon. ‘Folia Rodrigo Martinez’; Ortiz: ‘Recercada quarta sobre La Follia’, ‘Recercada ottava sobre La Follia’;  Martín y Coll: Diferencias sobre las folias; Corelli: Vioolsonate in d op. 5/12 ‘La follia’; Marais: ‘Couplets de folies’ uit Pièces de viole boek 2. Met Rolf Lislevand (theorbe, gitaar), Michael Behringen (kl), Arianna Savall (hrp), Bruno Coset (vdg) en Pedro Estevan (slagw.). Alia Vox AVSA 9805.

 

Savall, Jordi: More follies 1500 - 1750. Anon.: Folias criollas; Folias antiguas; Cabézon: Pavana con su glosa; Mudarra: Fantasia  que cotrahaze la harpa de Ludovico; Ruffo: La gamba in basso e soprano; Picinini: Partita sopra La follia; Falconieri: Folias echa para mi senora; Storace: Follia; Playford: Faronell’s division; Corbetta, Sanz: Folias; Corelli: Follia; Cabanilles: Diferencias de folia; Albicastro: Sonata ‘La follia’; Murcia: Folias Gallegas; Vivaldi: Triosonate voor 2 violen en b.c. ‘La follia’ in d RV. 63 op. 5/5 1705. Met Hespèrion XXI. Alia Vox AVSA 9844.

 

Bach, J.S.: Cantate nr. 212 Bauernkantate door Mojca Erdman, Dominik Wörner en het Bach Collegium Japan o.l.v Masaaki Suzuki (BIS SACD 2191).

 

Conti: in de opera Don Chisciotte in Sierra Morena, waarvan alleen de Ouverture is opgenomen door Thomas Wimmer (Duitse Harmonia Mundi 88985.30527-2).

 

Liszt: Rhapsodie espagnole S.254. Leslie Howard. Hyperion CDA 67145.

 

Lully: Les folies d’Espagne LWV. 48 voor vier blazers komt voor in de filmmuziek Le roi danse van Gérard Corbiau (DG 463.446-2).

 

Scarlatti, A.: Variaties over La follia. Milena Frigé (Stradivarius STR 33386).