HENRI DUTILLEUX: VERNIEUWER MET MATE
De 22 mei 2013 op 97-jarige leeftijd in Parijs overleden componist Henri Dutilleux (Angers, 1916) won na zijn studie aan het Conservatorium in Parijs de Prix de Rome. Daarna werkte hij bij de Franse omroep en daarna werd hij uiteindelijk leraar, eerst aan de École normale en later aan zijn ode, eigen conservatorium.
Zijn eerste door hem erkende werk is de pas laat in 1948 geschreven Pianosonate. Als verklaring kan gelden dat hij tijdens W.O. I werd geboren en W.O. II meemaakte met alle lasten van de periodes daarvoor en daarna. Maar het is evenzeer tekenend voor de langzaam en aandachtig werkende secure componist die aan allesbehalve zelfoverschatting heeft geleden: hij nam de tijd. Geen wonder ook dat daardoor zijn oeuvre, met een sterk accent op orkestwerken, bescheiden van omvang is.
De avant-garde heeft hij nooit omarmd en zijn stijl is meer die van het Franse standaardgenre, vol geluiden die zowel precies als sensueel zijn. Om het even of de krachten groot of klein zijn, hij zorgt altijd voor een maximaal effect. In dat opzicht heeft zijn werk met steeds een bepaalde schittering iets gemeen met dat van Messiaen en Boulez.
De muziek van Dutilleux wordt vaak gekenmerkt door dromerigheid, een verkennend geluid en het idee van bewegingen in verschillende richtingen, door een zoektocht naar het verborgene. Daardoor vangt het oor meer op dan in de gewone noten staat. Het is daarom ook niet echt verwonderlijk dat de componist altijd sterk werd beïnvloed door de beeldende kunst en de literatuur. Toen hij bijvoorbeeld eind jaren ’60 de opdracht kreeg van cellist Mstislav Rostropovitch om een celloconcert voor hem te schrijven, ging hij uit van de symbolische poëziewereld van Charles Baudelaire. En aan Timbres, Espace, Mouvement ligt De sterrenwacht van Van Gogh ten grondslag.
Zijn werken vonden grote erkenning en zijn door de beroemdste vertolkers uitgevoerd.
Een goede inleiding tot zijn werk vormt Métaboles uit 1964 – de titel lijkt op métamorfose – een opdrachtwerk van het Cleveland orkest en George Szell. In vijf korte delen passeren de diverse orkestgroepen de revue. Of er een opname van dit werk van het Cleveland orkest bestaat, is onduidelijk. In 1966 nam George Szell het wel met het Concertgebouw orkest op.
Zie ook een schets van Dutilleux in de rubriek Componistenportretten.
Selectieve discografie
Symfonieën nr. 1 en 2, Le double. BBC filharmonisch orkest o.l.v. Yan Pascal Tortelier. Chandos CHAN 9194. 1993
Symfonie nr.1; Celloconcert Tout un monde lointain; Timbre, espace, mouvement. Jean-Guihen Queyras met het Bordeaux-Aquitaine national orkest o.l.v. Hans Graf. Arte Nova 74321-92813-2. 2001
Métaboles. Concertgebouw orkest o.l.v. George Szell. RCO Live RCA 05501. 1966
Métaboles; The shadows of time; Symfonie nr. 2 Le double. 3 Kinderstemmen met het Capitole orkest Toulouse o.l.v. Michel Plasson. EMI 557.143-2. 2001
The shadows of time. Joel Esher, Rachael Plotkin, Jordan Swaim met het Boston symfonie orkest o.l.v. Seiji Ozawa. Erato 3984-22830-2. 1998
Vioolconcert L’arbre des songes; Timbres, espace, mouvement; 2 Sonnets de Jean Cassou. Olivier Charlier, Martyn Hill en Neal Davies met het BBC filharmonisch orkest o.l.v. Yan Pascal Tortelier. Chandos CHAN 9504. 1996
Vioolconcert L’arbre des songes; Celloconcert Tout un monde lointain. Pierre Amoyal en Lynn Harrell met het Frans nationaal orkest o.l.v. Charles Dutoit. Decca 444.398-2. 1993
Sur le même accord. Anne Sophie Mutter met het Frans nationaal orkest o.l.v. Kurt Masur. DG 477.537-6. 2003
Celloconcert Tout un monde lointain. Mstislav Rostropovitch met het Orchestre de Paris o.l.v. Serge Baudo. EMI 567.867-2. 1975
Celloconcert Tout un monde lointain; Métaboles; Mystère de l’instant. Boris Pergamentschikov met het BBC filharmonisch orkest o.l.v. Yan Pascal Tortelier. Chandos CHAN 9565. 1997
Métaboles; Timbre, espace, movement; Mystère de l’instant. Resp. Frans Nationaal orkest o.l.v. Mstislav Rostropovitch en Collegium musicum o.l.v. Paul Sacher. Erato 2292-45626-2, Warner 0927-49830-2. 1990/1982
Ainsi la nuit. Belcea kwartet. EMI 574.020-2. 2000
Ainsi la nuit. Orpheus kwartet. Channel Classics CCS 3892. 1999
Fluitsonatine. Emanuel Pahud en Eric le Sage. EMI 556.488-2. 1997
Pianosonate. Donna Amato. Olympia OCD 354. 1985
3 Strophes sur le nom de Sacher. Matt Haimovitz. DG 457.584-2. 1996